Quo Vadis?

Jak widać, musiałem na dobre dwa lata temu zarzucić prowadzenie tego bloga. Na przeszkodzie stanęły mi szeroko pojęte obowiązki życiowe.

Musiałem na dłużej zarzucić pisanie dłuższych tekstów. Udzielałem się, tworząc fanpage Razem Pomorze - profil facebookowy pomorskich struktur Partii Razem. Powstało tam wiele udanych komentarzy politycznych mojego autorstwa. Spora część się zdezaktualizowała, ale pod niektórymi także i dzisiaj bym się podpisał, na przykład tym:



Jakieś 200 000 wyświetleń i kilkaset udostępnień. Miałem sporą satysfakcję z tego posta, zwłaszcza że obecni admini fanpejdża mogą jedynie pomarzyć chociaż o dziesiątej części takich zasięgów.

Obecnie m.in. prowadzę działalność wydawniczą. Rezultaty można zobaczyć poniżej, do czego serdecznie zachęcam:

• Oficjalna strona pisarza Konrad T. Lewandowski - przewodas.pl. Można zapoznać się tam z różnorodnymi materiałami dotyczącego twórczości autora: bibliografię, biografię, fragmenty książek czy eseje.
• Exlibris.net.pl - księgarnia internetowa, gdzie można kupić wydane przeze mnie książki.

Relacja (z) Kijowa

Korespondent Warcisław Radziwowicz donosi

Ukraińskie władze twardo trwają przy stanowisku, że decyzja sprzed pół roku o zakazie filmów z Gérardem Depardieu była słuszna. Dodają przy tym, że nie mają nic przeciwko produkcjom z jego udziałem, a jedynie samej obecności aktora; ich zdaniem „był zbędny w większości filmów, a jego gra tylko zaniżała poziom”. Wydawało się, że praktycznie nie ma różnicy między zakazem pokazywania filmom z kontrowersyjnym aktorem a samym zakazywaniem aktora. Wszyscy byli w błędzie. Ukraińcy zdecydowali się udowodnić, że ich decyzja nie tylko nie godzi w kulturę, lecz przeciwnie – stanowi dla niej orzeźwiający łyk.

            Przez kilka miesięcy w baraku na terenie jednostki wojskowej działało studio filmowe z prawdziwego zdarzenia. Najwybitniejsi ukraińscy filmowcy wzięli na warsztat słynne filmy z udziałem nieszczęsnego aktora, po czym je przemontowali, a jego samego cyfrowo usunęli. Kijów przez ten czas umiejętnie dawkował napięcie, zdradzając niektóre szczegóły z prac. Jednocześnie dzielnie odpierał ataki, że wyretuszowanie konkretnej postaci, która straciła łaski, bardzo przypomina praktyki radzieckie.

            Jak wielką wagę przyłożono do tego przedsięwzięcia, najlepiej świadczy to, że zarówno sam barak, jak i filmowcy byli pod nieustanną całodobową kontrolą. Ukraińcy bardzo troszczyli się, żeby efekty prac nie wypłynęły przed premierą. Rosyjscy szpiedzy mieli twardy orzech do zgryzienia, ale się nie poddawali. Jednemu z nich nawet udało się ofiarnie wynieść z baraku pendrive’a, ale został schwytany przy szlabanie. Nagranie z jego zatrzymania to jedyny materiał filmowy, jaki przed festiwalem w Kijowie ujrzał światło dzienne. Obecnie scena z przeszukania biednego agenta SWR robi furorę na portalach gejowskich.

***

W mroźny lutowy wieczór udałem się wraz z kilkudziesięcioma innymi korespondentami zagranicznymi do gmachu opery kijowskiej, gdzie zorganizowano uroczystą premierę filmów w nowej wersji. Ukraińcy musieli być pewni sukcesu, gdyż nie zwracali uwagi obecność Olga – korespondenta Извистии. Dostrzegłem go już przed hotelem, gdy przyjaźnie pomachał mi ręką; stał w czapce uszance, z butelką wódki wystającej z kieszeni płaszcza i palił – jakżeby inaczej – Беломорканалы. On również zrozumiał, że w ten wieczór może pozwolić sobie na chwilową rezygnację z incognito.

            Festiwal otworzył 1492: Wyprawa do raju. Jak opowiedzieć historię odkrycia Ameryki bez Krzysztofa Kolumba? Nowa wersja jest dużo krótsza i skupia się na prześladowaniach religijnych w Hiszpanii za Izabeli Kastylijskiej. Odkrycie Nowego Świata jest tylko gdzieniegdzie wspomniane. Film jest mroczny, okrutny i pozbawia nadziei, że cokolwiek może zmienić się na lepsze. Włodarze popełnili błąd, wyświetlając go jako pierwszy. Być może mieli nadzieję, że widzowie przeżyją swoisty katharsis, osiągnęli jednak tyle, że sala kinowa znacznie się przerzedziła. Ja zostałem, gdyż Oleg poczęstował mnie wódką.

            Nowy Hrabia Monte Christo w pierwszych kilkudziesięciu minutach niczym nie różni od oryginalnej wersji. Pewnie dlatego, że młodego Edmunda Dantesa grał w nim co prawda Depardieu, lecz nie Gérard, a Guillaume – jedyny syn kontrowersyjnego aktora. Co Depardeu młodszy myślał o Putinie, tego nigdy się nie dowiemy, gdyż zmarł w 2008 roku. (W ostatniej chwili, żeby nie palnąć czegoś głupiego o nowej polityce imperialistycznej Rosji). Pewnie dlatego Ukraińcy zdecydowali się go oszczędzić.

            Miniserial w ukraińskiej wersji przypomina w wymowie Wszystko gra Woody’ego Allena. Również i tutaj mamy zbrodnię bez kary. Przeciwnicy Dantesa do końca cieszą się szczęściem, a nieszczęsny kapitan Faraona umiera na wyspie If. Oryginalne spojrzenie na powieść Dumasa i wyłamanie się ze schematów spotkało się z aplauzem publiczności. Nawet Oleg nic nie skomentował, musiał tylko podczas przerwy wymknąć się po nową butelkę. Dlatego spóźnił się nieco na następny seans.

            Później tego żałował. Nędznicy bez Jana Valjean nic nie tracili. Film skupia się śledztwie ponurego inspektora Javerta, który przez lata ściga Cosettę. Trudno nie kibicować dzielnej dziewczynce, która sama (!) wykupiła się od okrutnych Thénadierów, a potem dzięki własnej wytrwałości (choć trochę i szczęściu – nie wiadomo do końca, jak udało się jej samej przedostać przez mury klasztoru) szczęśliwie wychodzi w finale za mąż. Film stanowi hymn ku czci indywidualizmu; skoro nawet mała dziewczynka bez żadnej pomocy zaszła tak wysoko, to znaczy, że nikt nie ma wymówki. Bezcenna jest też scena z genialnym jak zwykle Johnem Malkovihem, który w szpitalu informuje matkę Cosetty, że ta nigdy nie zobaczy córki. Została w niej obnażona cała nieczułość Javerta, który przez większość rozmowy nie patrzy na matkę i wygląda, jakby swoje słowa kierował do kogoś nieobecnego.

            Po tym pokazie wspólnie z Olgiem napiliśmy się wódki. Nieprawda, że Беломорканалы są takie mocne.

            Ta zaprawa nam obu wydawała się konieczna przed kolejnym pokazem. Czysta formalność Giuseppe Tornatore w oryginalnej wersji opowiadała o nocy w pewnym prowincjonalnym posterunku policji. Został na niego odstawiony jakiś obszarpaniec, który w toku akcji okazał się słynnym pisarzem Onoffem. Jak miałby wyglądać ten film bez samego Onoffa? Okazało się, że… niepokojąco.

            Nowa wersja Czystej formalności to historia szefa posterunku, który przez noc stopniowo osuwa się w obłęd. Zapewne znudzony dyżurem zaczyna sobie przypominać fragmenty książek ulubionego pisarza Onoffa. Najpierw je cytuje, a potem prowadzi monolog o nich i o samym pisarzu. W pewnym momencie traci poczucie rzeczywistości; zaczyna sprawiać wrażenie, jakby uwierzył, że naprawdę rozmawia z Onoffem! Widzowie byli pełni uznania dla talentu Romana Polańskiego. Być może to genialny reżyser, ale jeszcze lepszy aktor. Przez cały film wyglądał, jakby naprawdę prowadził z kimś dialog! Szaleństwo pryncypała stopniowo przenosi się na resztę policjantów, którzy w jednej ze scen wymachują pałkami w powietrzu, zupełnie jakby kogoś bili.

            Zawiódł jedynie finał. Wyraźnie zabrakło pomysłu na zakończenie: widzimy jedynie, że zostaje dowieziony nowy aresztant, a policjanci momentalnie się uspokajają. Może twórcy chcieli nam przekazać, że jedynie praca chroni przed szaleństwem? Byłby to wtedy najbardziej pozytywny film z całego festiwalu.

            Oleg osunął się w fotelu i zaczął chrapać. Ja postanowiłem wytrwać. Zapaliłem jeszcze jednego papierosa od Olga (jednak mocne – język mi ścierpł, a wódka się skończyła; będę musiał poczekać, aż wrócimy do hotelu, aby przepłukać usta – Oleg obiecał mi wodę po ogórkach) i spokojnie poczekałem na kolejny seans.

            Ten zakończył się… po kilku minutach. Nowa wersja przygód dzielnego Gala, jak słyszałem, miała mieć coś z TinTina – czyli przygody młodego niepozornego mężczyzny z małym białym pieskiem. Chyba jednak Ukraińcom zabrakło czasu na zrealizowanie tego ambitnego zadania. Zaprezentowana wersja kończy się śmiercią Asterixa, przygniecionego głazem zrzuconym przez Rzymian.

            Już świtało, gdy opuszczałem gmach opery. Olga postanowiłem nie budzić. Podobno za kilka godzin ma być jakieś przedstawienie dla dzieci. Chyba coś w rodzaju stary niedźwiedź mocno śpi?

Zbigniew Herbert w kulturze antyku

28 lipca minęła siedemnasta rocznica śmierci Zbigniewa Herberta. Ostatnio jestem na tyle zajęty, że dopiero dzisiaj znalazłem chwilę czasu, aby napisać kilka okolicznościowych słów. 

Cudowną zaletą prowadzenia bloga jest niemal całkowita wolność od oczekiwań kogokolwiek. Gdy piszę na zamówienie, muszę uważać, żeby „mnie” było jak najmniej; autor musi być przeźroczysty. Blog z natury jest osobisty, toteż wpis będzie poświęcony nawet nie tyle wielkiemu poecie, ile mojemu uwielbieniu dla jego poezji.

Ostatnie dwadzieścia lat przyniosło dużą szkodę Herbertowi. Zaanektowana przez prawicę, jego twórczość została wydestylowana wyłącznie do prostych prawd moralnych i martyrologii. Utwory komentujące polską rzeczywistość, choć pełne kunsztu, moim zdaniem stanowią uboższą część ogromnego „spadku” po Herbercie. Ogromnego, pisał bowiem przez całe życie. Leopold Tyrmand wspominał w swoim Dzienniku 1954, że zatrudniony w Centralnym Biurze Studiów i Projektów Przemysłu Torfowego Herbert nudził się potwornie, a że nie wypadało mu czytać gazet, oddawał się tworzeniu poezji. Kunsztu – ponieważ nawet stan wojenny potrafił na bieżąco opisać tak, że nawet teraz czytając Raport z oblężonego miasta, czuję ciarki na plecach. Tego chyba nie udało się nikomu innemu dokonać, nawet Jackowi Kaczmarskiemu.  

Najbardziej jednak lubię wiersze poświęcone mitologii i kulturze antyku. Herbert pochylał się nad popularnymi lub nie mitami i odczytywał je na nowo w przewrotny sposób. Kto ceni Mitologię Parandowskiego, na pewno będzie się dobrze bawił, czytając Historię Minotaura:

W nie odczytanym jeszcze piśmie linearnym A opowiedziano prawdziwą historię księcia Minotaura. Był on – wbrew późniejszym plotkom – autentycznym synem króla Minosa i Parsifae. Chłopak urodził się zdrowy, lecz z nienormalnie dużą głową – co wróżbiarze poczytywali jako znak przyszłej mądrości. W istocie Minotaur rósł w lata swoje jako silny, nieco melancholijny – matołek. Król postanowił oddać go do stanu kapłańskiego. Ale kapłani tłumaczyli, że nie mogą przyjąć nienormalnego księcia, bo to mogłoby obniżyć już i tak nadszarpnięty, przez odkrycie koła – autorytet religii.

Sprowadził tedy Minos modnego w Grecji inżyniera Dedala – twórcę głośnego kierunku architektury pedagogicznej. Tak powstał labirynt. Przez system korytarzy, od najprostszego do coraz bardziej skomplikowanych, różnicą poziomów i schody abstrakcji miał wdrażać księcia Minotaura w zasady poprawnego myślenia.

Snuł się tedy nieszczęsny książę popychany przez preceptorów korytarzami indukcji i dedukcji, nieprzytomnym okiem patrzył na poglądowe freski. Nic z tego nie rozumiał.
Wyczerpawszy wszystkie środki, król Minos postanowił pozbyć się zakały rodu. Sprowadził (także z Grecji, która słynęła ze zdolnych ludzi) zręcznego Tezeusza. I Tezeusz zabił Minotaura. W tym punkcie mit i historia są ze sobą zgodne.

Przez labirynt – niepotrzebny już elementarz – wraca Tezeusz niosąc wielką, krwawą głowę Minotaura o wytrzeszczonych oczach, w których po raz pierwszy kiełkować zaczęła mądrość – jaką zwykło zsyłać doświadczenie.

Tezeusz bywał też w wierszach Herberta pozytywną postacią. Jak na przykład w potępiającej totalitaryzm Damastes z przydomkiem Prokrustem mówi. Polecam odsłuchać go w interpretacji Przemysława Gintrowskiego.

Czyż nie piękna jest historia Kaliguli? Podobnie jak pan Cogito, również i ja „doświadczam czasem uczucia fizycznej obecności osób dawno zmarłych”. Bardzo rzadko i bardzo dobrze, bo to niesamowite uczucie. Czuję się wtedy trochę jak na seansie spirytystycznym.

Różne znalazłem interpretacje tego wiersza. Mam własną. Bardzo osobistą – więc tanio jej nie zdradzę.

Bogowie zebrali się w baraku na przedmieściu. Zeus mówił
jak zwykle długo i nudnie.Wniosek końcowy: organizacje trzeba
rozwiązać, dość bezsensownej konspiracji, należy wejśc w to ra–
cjonalne społeczeństwo i jakoś przeżyć. Atena chlipała w kącie.
Uczciwie – trzeba to podkreślić – podzielono ostatnie do–
chody. Posejdon był nastawiony optymistycznie. Głośno ryczał,
że da sobie radę. Najgorzej czuli się opiekunowie uregulowanych
strumieni i wyciętych lasów. Po cichu wszyscy liczyli na sny
ale nikt o tym nie chciał mówic.

Żadnych wniosków nie było. Hermes wstrzymał się od gło–
sowania. Atena chlipała w kącie.

Wracali do miasta późnym wieczorem, z fałszywymi dokumen–
tami w kieszeni i garścią miedziaków. Kiedy przechodzili przez
most, Hermes skoczył do rzeki. Widzieli jak tonął ale nikt go
nie ratował.

Zdania były podzielone czy to był zły, czy przeciwnie, dobry
znak. W każdym razie był to punkt wyjścia do czegoś nowego,
niejasnego.

Nie tylko historie antyczne genialnie reinterpretował. Kogo ciekawi, co się wydarzyło zaraz po śmierci Hamleta, tego zachęcam do odsłuchania Trenu Fortynbrasa ponownie w interpretacji Gintrowskiego. Po spuszczeniu kurtyny Fortynbras pozwolił sobie na szczerość czy przeciwnie? 

Blog nie blog to jednak jest notka okolicznościowa, więc zamknę ją dwoma utworami Jacka Kaczmarskiego, napisanymi, aby złożyć hołd poecie. Pierwszy postał jeszcze za życia Herberta i stanowi zabawę jego twórczością. Drugi jest nie tyle o artyście, ile o tym, co działa się po jego śmierci. A co się działo? To, co w Polsce zwykle dzieje po śmierci persony. 

 Zbigniewowi Herbertowi

Tren spadkobierców 

Zachęcam do samodzielnych wędrówek po twórczości poety. Naprawdę warto.  

Siła bezsilnych

— Mości panowie! — mówił [pan Zagłoba – M.S.] — popadłem w niewolę — prawda jest! — ale fortuna kołem się toczy. Bohun całe życie bijał, a my dziś jego pobili. Tak to, tak! zwyczajnie na wojnie! Dziś ty garbujesz, jutro ciebie garbują. Ale Bohuna za to Bóg skarał, iż nas, śpiących smaczno snem sprawiedliwego, napadł i w tak bezecny sposób rozbudził. Ho, ho! myślał, że mnie swoim plugawym językiem przestraszy, a tu mówię waściom, jakem go przycisnął, tak zaraz stracił fantazję, zmieszał się i wygadał to, czego nie chciał […].

— Prawda! prawda! — wykrzyknął pan Longinus. — Ot, jak mnie Bóg miły! niejeden mógłby się z waścią na rozum pomieniać.

— Jeno ja bym się nie z każdym mieniał od strachu, abym zaś boćwiny zamiast rozumu nie kupił, co by mi się między Litwą snadnie przytrafić mogło.

— Już swoje zaczyna — rzekł Longinus.

- Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, Wolne Lektury

Zagłoba, jak to Zagłoba, oczywiście ubarwił opowieść o swojej konfrontacji z Bohunem, jednak z prawdą się nie minął.

Ów fragment Ogniem i mieczem przypomniał mi się niedawno, gdy opuszczałem swoje krótkotrwałe miejsce pracy na jednym z nadmorskich kempingów. Przyjechałem znęcony całkiem niezłą pensja i chęcią poznania czegoś zupełnie nowego. Jednocześnie byłem przygotowany na ewentualność, że właściciel może okazać się oszustem – co w przypadku branży sezonowej było bardzo prawdopodobne.

            Celowo unikam nazwy przedsiębiorstwa, ponieważ nie jest ono istotne. Podczas mojej kariery zawodowej zetknąłem się z paroma naciągaczami i metody każdego z nich były zupełnie różne.

            Dyrektor był zwolennikiem działań mało wyrafinowanych, za to skutecznych. Przez półtora dnia pracy podczas rozmów z współpracownikami zorientowałem się, że zawierane umowy nic nie były warte, a szef – jeśli w ogóle płaci – to jedynie „do ręki”. Świstek, dumnie nazwany „umową o dzieło”, pokazano mi w recepcji: zero konkretów, kilka ogólników i życzeń. Żeby było śmieszniej, kazano mi podpisać – mimo braku wpisanej kwoty i podpisu dyrektora! – i ją zostawić. Oczywiście odmówiłem i pozostawiłem formalności do czasu powrotu kogoś kompetentnego, czyli szefa.

            Rozmowa z dumnym polskim przedsiębiorcą okazała się fascynująca. Podczas kilkudziesięciu minut na przemian grożono mi i przyjaźnie klepano po ramieniu. Wzruszyło mnie na pozór szczere zatroskanie dyrektora, że mu nie ufam. Skąd jednak wziąć zaufanie, skoro dość jasno wyłożył mi swój stosunek do pracowników, dając mi do zrozumienia, że jestem na jego łasce? Najciekawsze, że nawet gdybym go nagrał, na nic by mi się to nie zdało – na tyle sprawnie unikał konkretów i operował aluzjami. Trafiłem więc na kogoś naprawdę doświadczonego.

            Jednak czym dłużej z nim rozmawiałem, tym pewniej zaczynałem się czuć. Zrozumiałem bowiem, że… on się boi! Ja miałem do stracenia raptem półtora dnia, jakie spędziłem na harówce, czym się nie przejmowałem, bo byłem przygotowany na taką ewentualność jeszcze nim wsiadłem do pociągu. On o wiele więcej i czym dłużej próbował mnie przekonać, że jestem wobec niego bezsilny, tym bardziej byłem przekonany, że kłamie. Postanowiłem nie ustępować.

            W rezultacie wyszedłem z dużo większą kwotą niż się umawialiśmy.

Nie napisałem tego, żeby się pochwalić. Jeszcze jak opuszczałem kemping, trochę z żalem pomyślałem o tych wszystkich, którzy zostali w tym ośrodku – i w wielu innych. Notkę adresuję do wszystkich, którzy dali sobie wmówić, że są na łasce pracodawców. Po pierwsze, nie pracodawców, bowiem to pracownik daje pracę; tak więc już na poziomie semantyki zaczyna się oszustwo. Po drugie, to nieprawda.

            Przedsiębiorca ma przewagę jedynie nad pojedynczymi pracownikami, ponieważ tych może łatwo wymienić. Być może temu służy częsta rotacja w firmach nastawionych na wyzysk – żeby między pracownikami nie wytworzyły się jakieś więzi. Grupa bowiem może stanowić dla niego zagrożenie. Przykładowo wystarczyłoby, żeby na takim kempingu odbył się półdniowy solidarny strajk: w środku sezonu turystycznego negocjacje odbyłyby się błyskawicznie i dyrektor przyjąłby każde warunki, może poza najbardziej wygórowanymi. Każda alternatywa oznaczałaby dla niego paraliż przedsiębiorstwa. Nie warto byłoby mieć skrupuły wobec oszusta. Na wątpliwości, czy taki strajk byłby legalny, odpowiadam: jeżeli na tym kempingu ktoś miał w ogóle jakieś umowy (to nie było oczywiste), to wyłącznie o dzieło. Przykładowo barman miał wpisaną w swoją obowiązek przygotowania kilkuset drinków w określonym, miesięcznym terminie. Wywiązać się z warunków mógł w jeden wieczór, rozlewając wódkę i napoje z pobliskiego dyskontu do plastykowych kubeczków.

            Etatowi pracownicy muszą spełnić szereg warunków, żeby strajk był legalny. Zatrudnieni na śmieciówkach (zwłaszcza takich, jakie ostatnio widziałem!) w każdej chwili mogą rzucić robotę i przedsiębiorca byłby ostatnią osobą, która miałaby ochotę na interwencję służb wobec ludzi, którzy formalnie nawet u niego nie pracują. Grzechem byłoby tego nie wykorzystać.

            Różne są sytuacje i różne mogą być metody wpłynięcia na szefa. Zachęcam wszystkich wykorzystywanych, aby nie poddawali się i walczyli o siebie – najlepiej solidarnie i twardo. Nie warto się korzyć: ani to wygodne, ani opłacalne.

Oczywiście nie wątpię, że nawet gdyby Polskę owładnął prekariacki duch, „pracodawcy” szybko zaczęliby przeciwdziałać. Czy to jako lobbyści, czy jeszcze sprytniejsi oszuści. Na dłuższą metę bez interwencji państwa nie może się obyć. Prędko to się jednak nie stanie, biorąc pod uwagę stan Państwowej Inspekcji Pracy. Szkoda, bo państwo – nawet polskie – jak chce, potrafi być skuteczne. Ten sam dyrektor, o którym powyżej pisałem, prowadził na kempingu dwa sklepy: w obu były kasy fiskalne i wydaje się, że w handlu nie pozwalał sobie na żadne przekręty. Czy doczekamy się czasów, kiedy państwo będzie równie pilnie dbało o prawa pracownicze, jak o paragony fiskalne?

Ostatnimi czasy z różnych względów bardzo bliska postacią stał się dla mnie Leopold Tyrmand. Opuszczając kemping, wspominałem jego przeżycia z czasów II wojny światowej. Autor Złego, polski żyd, większość światowego konfliktu spędził w Niemczech, imając się różnych zawodów, na przykład stewarda na statku pasażerskim czy kelnera w dobrej restauracji. Uratowały go sfałszowane francuskie papiery i doskonała znajomość języka Moliera, dzięki czemu mógł ukrywać prawdziwe pochodzenie w samej paszczy lwa. Swoje przeżycia zawarł między innymi w powieści Filip. Wspominając ją, z rozbawieniem skontaktowałem, że główny bohater miał wiele realnych powodów do obaw: aresztowanie, deportację do obozu koncentracyjnego, powieszenie za kontakty z Niemkami itd. Jednej troski jednak zabrakło na kartach książki: obawy, że zostanie oszukany przez szefa. Tym mógł sobie nie zaprzątać głowy, gdyż wiedział, że nad jego prawami pracownika czuwał Arbeitsamt.

            Napisanie, że za Hitlera było lepiej, niebezpiecznie zbliżyłoby mnie do retoryki pewnego polityka z muszką. Nie napiszę więc tego, tym bardziej, że wcale tak nie uważam. Refleksję pozostawiam tobie, czytelniku. 

Prezeska Dziwaczka

Ostatnio nie aktualizowałem bloga, bowiem byłem zajęty dwoma literackimi projektami. Na szczęście w sukurs po raz kolejny przybył Konrad T. Lewandowski, który tym razem odsłania kulisy swojego konfliktu z prezeską warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Jak zwykle gorzko, zabawnie, ale w pewien sposób pouczająco. Zachęcam do lektury! PS: Kto jest ciekawy, jak wygląda sprawa z perspektywy samej zainteresowanej, odsyłam na jej bloga. 

Przynależność do tzw. stowarzyszeń twórczych zawsze jawiła mi się szczytem absurdalnego obciachu. Uważam te instytucje za relikt z czasów PRL, kiedy to literatom przysługiwały deputaty węglowe, dodatki mundurowe, talony na samochody i kartki na atrament. Wtedy musiało być jasno określone kto jest literatem, komu się ów przydział należy i kto ma się stawić na pochód pierwszomajowy pod budującym transparentem, typu „ZLEP LEPI DO PZPR”. Mimo blisko czterdziestu książek w dorobku mógłbym dołączyć do tego towarzystwa tylko w ostatnim stadium demencji i wypalenia twórczego.

Wszakże ostatnio wieloletnia znajoma została wybrana prezeską oddziału warszawskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, dając kolejny dowód, że ludzie tworzący tę instytucję mają zbiorowo nie po kolei, skoro wybrali kogoś takiego, by ich reprezentował.

Pani Prezes słynie wygadywania głupot oraz wypisywania głupot (przykładów zadufanego bełkotu i obłudy pełno na jej blogu), a także głupiego zachowania. Pamiętam epizod ze wspólnej podróży dziennikarskiej po wschodnim Mazowszu, kiedy to tropiliśmy lokalną miejską legendę, zbierając jej kolejne wersje i starając się dociec, jak było naprawdę. Poszukiwania te zaprowadziły nas baru typu mordownia w małym miasteczku, gdzie napotkaliśmy wygadanego oryginała, erotomana gawędziarza, który obszernie rozwodził się na temat swojego onanizmu.

Przysiedliśmy się, postawiliśmy mu piwo i zaczęliśmy drążyć temat w interesującym nas kierunku. Oryginalny erotoman w pewnej chwili zbystrzał i oznajmił, że powie wszystko, ale tylko mojej towarzyszce, ja mam odejść od stołu. Przyszła Pani Prezes na ów warunek natychmiast przystała, nie bacząc, że popełnia grubą nielojalność. Oprócz nielojalności wykazała się ona także głęboką nieznajomością obyczajów panujących w barach typu mordownia, gdzie krawatów się nie nosi, ale obowiązuje tzw. charakterność. Konkretnie, w tym przypadku zasada, że cudzych kobiet się nie zaczepia, ale kobieta bezpańska jest do wzięcia i kto pierwszy ten lepszy!

Kiedy tam weszliśmy, stali bywalcy musieli założyć, że jesteśmy parą (choć nigdy nią nie byliśmy) i tak nas traktować. Kiedy jednak przyszła Pani Prezes ostentacyjnie zdystansowała się ode mnie, w oczach obecnych stała się kobietą bezpańską, która przyszła do baru szukać towarzystwa mającego ukoić jej życiową samotność. Najpierw więc onanista gawędziarz ujrzał oczami duszy otwierające się przed nim bramy raju i zbawienie od mozolnych prac ręcznych, a chwilę później zgłosił się cały szereg amantów w swoim mniemaniu znacznie bardziej przystojnych i męskich…

Nie minęło piętnaście minut gdy Pani Prezes In Spe uciekła z tego baru w dzikim popłochu, porzucając na stole telefon komórkowy i notebooka, które musiałem potem odzyskiwać. Wytłumaczyć, dlaczego tak się stało, sobie nie dała. Ona nie popełniła żadnego błędu, ależ skąd! Tylko przypadkiem trafiła między prowincjonalnych buców, którzy prawdziwej damy uszanować nie potrafili! Zawsze to wszyscy wokół niej są winni, głupi, małostkowi i nieudaczni - tylko nie ona. Nigdy ona! To bardzo ważny rys charakteru Pani Prezes, który proszę sobie zapamiętać.

Z tą cechą charakteru idzie w parze całkowita niezdolność do przyjmowania krytyki. Najpierw jest wyparcie, potem totalna małpia histeria. Konstruktywnej dyskusji nie ma nigdy. Jak się 20 lat znamy, Pani Prezes opinie krytyczne przyjmowała tylko w postaci zachwytów z zastrzeżeniami, tzn. góra jednym zastrzeżeniem na trzy zachwyty. Jednak trudno o nie, gdyż publicystką i pisarką jest mierną. Zawsze pisała zaledwie poprawnie, topornym stylem, zupełnie bez polotu, na dodatek z wiekiem stając się coraz mniej samokrytyczna. Przez większą część naszej znajomości funkcjonowaliśmy w różnych niszach literackich, więc nie wchodziliśmy sobie w drogę, ale kiedy przyszło nam pracować razem, zrobił się problem.

Ponieważ jestem przez Panią Prezes od lat obgadywany na jej blogu, pora przedstawić stanowisko drugiej strony. Poróżnił nas reportaż o mojej powieści Anioły muszą odejść, który Pani Prezes jako dziennikarka telewizyjna podjęła się zrobić. Dałem jej tę książkę miesiąc wcześniej, ale ona nie znalazła czasu by ją przeczytać. Zamówiła tylko kamerę z obsługą i hajda w teren! Oczywiście nie znając tematu zrobiła bzdurny reportaż, co wytknięto jej w redakcji, kiedy pokazała tam nakręcony materiał. Broniąc się przed zarzutami, zaczęła się tłumaczyć, że to dlatego tak źle wyszło, że „książka Lewandowskiego jest taka głupia, a i sam Lewandowski też idiota”. (Nielojalność to jej trzecie imię).

Skąd ja to wiem? Od niej samej. Powiedziała mi bez najmniejszej żenady, że jest tak wybitną profesjonalistką, że nie musi znać książki, o której mówi w telewizji, zachęcając widzów, aby ją czytali... I gdybym to ja nie był grafomanem, ów reportaż na pewno wyszedłby świetnie. Przyznaję, że tego było mi już za wiele. Pani Prezes usłyszała klasyczną wolską wiązankę, wygłoszoną mową Wiecha, której głównym sponsorem było słowo „idiotka”.

Po jakimś czasie ochłonąłem i postanowiłem nie chować urazy. Cóż z tego, kiedy Nielojalność już piąty rok chodzi niesyta zemsty i nakręca się coraz bardziej. Wspólni znajomi zaczęli więc wykorzystywać mnie do przekazywania wiadomości, których sami bali się powiedzieć jej prosto w oczy (np. że w ostatniej książce, którą wydała są poważne błędy stylistyczne i fabularne). Bo ja u Małgorzaty Karoliny Nielojalności i tak już bardziej przechlapane mieć nie będę…

Tak, to ja jestem Przerośniętym Krasnalem Ogrodowym, na którego, na jej blogu regularnie wylewane są pomyje. Bawiło mnie to, nie pozostawałem dłużny, w zamian wysyłając SMS-y, ale podczas ostatniej akcji Pani Prezes spuściła swą myślową biegunkę o jeden most za daleko.

Chociaż uważam, że tzw. stowarzyszenia twórcze nie różnią w sposób istotny od stowarzyszeń klaunów (zamiast nosa z czerwonej piłeczki jest legitymacja), to jednak dotąd zakładałem milcząco, że o jakieś interesy twórców się tam jednak dba. Tymczasem czytam oto, że Pani Prezes w sporze autor – wydawca, bierze stronę wydawcy, serdecznie życząc mnie, aby mi się w kłopotach noga powinęła. Pani Prezes warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich bez najmniejszej żenady, publicznie ogłasza, że autorzy walczący w sądach o swoje to żałosne, śmieszne głupki. Na żadną pomoc Stowarzyszenia liczyć nie mogą, ani prawną, ani medialną, ba, trzeba jeszcze ich wyszydzić, podstawić im nogę, poklepać po plecach niesolidnych wydawców.

Małgorzata Karolina ma na trzecie Nielojalność, to już wiemy. Jednak pisarze, który wybrali ją na swą rzeczniczkę muszą mieć zbiorowo zryty beret - co było do udowodnienia!

Konrad T. Lewandowski

Małość, żałość, obojętność, czyli biurokratyczny sen o kulturze

Dzisiaj publikuję kolejny tekst Konrada T. Lewandowskiego. Tym razem jest to opis smutnego finału projektu, który zapowiadał się tak świetnie, a do tego przykry obraz polskiej rzeczywistości pod rządami PO. Tekst jest długi, ale polecam przeczytać do końca. Byłem świadkiem dużej części opisywanych zdarzeń, a o reszcie dowiadywałem się na bieżąco, tak że ręczę za autentyczność. 

W połowie listopada 2011 roku Narodowe Centrum Kultury zaproponowało mi napisanie książki do serii Zwrotnice Czasu, prezentującej kolejne odsłony alternatywnej historii Polski. Zasugerowano mi konwencję steam punk, nawiązującą do epoki wiktoriańskiej, czyli drugiej połowy XIX wieku. Moje skojarzenie było proste: Polsce było wtedy powstanie styczniowe, a jeśli miała to być historia alternatywna, zatem powstanie styczniowe wygrane za pomocą parowych czołgów… Na dodatek zbliżała się 150. rocznica tego zrywu. Tych kilka myśli sprawiło, że spadła na mnie wizja artystycznego projektu życia – monumentalnego przedsięwzięcia kulturalnego na rok 2013, pod patronatem NCK. Co z tego wyszło i dlaczego tak wyszło, o tym poniższa opowieść.

 Nie lubię, kiedy ogarnia na mnie tzw. wena, bo wtedy samokrytycyzm zwykle przegrywa z entuzjazmem i potem trzeba się wstydzić i dużo poprawiać. Wolę brać się do pracy jak pierwszy ogień już trochę przygaśnie i pojawia się chłodne spojrzenie na materię dzieła na warsztacie. Wtedy jednak, jesienią 2011 gotowa powieść spadła mi na łeb jak worek cementu, starczyło ją tylko zapisać. Poszedłem na całość jakbym odmłodniał o ćwierć wieku.

Na pierwszym spotkaniu w Narodowym Centrum Kultury zaproponowałem od razu koncept powieści, a ponadto film reklamowy, będący jej mikroekranizacją, w wersjach 2D, 3D, na youtube i dla TVP. Ponadto miał być model twardochodu, czyli parowego czołgu do sklejania, kolorowy album z przekrojami w stylu De Agostini oraz gra strategiczna, żeby czytelnicy mogli po swojemu rozgrywać finałową bitwę powieści. Słowem, zaproponowałem nie jedną książkę, ale całą linię produktów kulturalno-edukacyjnych. Powaga 150. rocznicy powstania styczniowego ten rozmach uzasadniała.

Pomysł został przyjęty. W całości i bez zastrzeżeń. Nie było żadnych uwag, że pieniędzy brak. Jedno wielkie zielone światło. Obecna na spotkaniu pani z księgowości zaproponowała jedynie, że aby sprostać takiemu przedsięwzięciu najlepiej będzie połączyć środki z dwóch budżetów NCK, na rok 2011 i na 2012, to znaczy rozpisać projekt na cząstkowe umowy, podpisywane przed końcem tego roku i na początku przyszłego. I tak się stało – umowa wstępna na konspekt mojej powieści nosi datę 28 listopada 2011, a na właściwą powieść 12 stycznia 2012.

Myślałem, że złapałem Pana Boga za nogi!

Natychmiast uruchomiłem swoje kontakty i skompletowałem bazowy zespół złożony ze mnie, Tomasza Mełnickiego – animatora komputerowego i Jarosława Musiała – inżyniera architekta. Zadaniem tego ostatniego było przygotowanie serii 16 precyzyjnych rysunków technicznych, stanowiących podstawę do przygotowania animacji komputerowych, ilustracji albumowych oraz elementów modelu do sklejania. Ten podprojekt został wykonany w całości i wykorzystany w mniej niż połowie. Pewnie dlatego Jarosław Musiał do tej pory nie otrzymał swojego egzemplarza autorskiego książki Orzeł bielszy niż Gołębica, mimo że upominał się nie raz…

Jak to się stało, że z entuzjasty NCK stałem się zaprzysięgłym wrogiem mecenatu państwowego w kulturze?

Najkrócej mówiąc, zawiniła polityka i urzędniczy oportunizm. Prace nad projektem Orzeł ruszyły z kopyta, z niebywałym zaangażowaniem zebranej ekipy. Co więcej, hasło „150 rocznica powstania styczniowego” otwierało nam wszystkie serca i drzwi. Do Tomasza Mełnickiego dołączył reżyser Michał Baczuń ze swoją ekipą, łódzka Filmówka pożyczyła im dwa samochody sprzętu filmowego (musieliśmy tylko zapłacić za benzynę), aktor Jacek Mosur zagrał za symboliczne pieniądze Ignacego Łukasiewicza, za friko przyłączyła się ekipa z dronem (choć zwykle biorą 9 tys. PLN za dzień zdjęciowy), grupa rekonstrukcyjna Dragoni Fredry, dziecięcy Teatr Dobrego Serca (całująca się para) oraz banda zwariowanych harlejowców, którzy dowieźli nam na plan repliki broni czarnoprochowej, zagrali w scenie z Łukasiewiczem i przeregulowali silniki swoich harleyi, tak aby odgłos ich pracy przypominał przypuszczalny dźwięk pędni twardochodu.

Moim osobistym asystentem został fan Michał Smętek, z poświęceniem biegający po Warszawie aby załatwić pomniejsze sprawy, do których ja nie miałem czasu, ani głowy. Michał został w końcu autorem tekstów do jednego z reprintów gazety z epoki, a więc współautorem projektu. Żeby zobaczyć i poczuć ten klimat, proszę obejrzeć reportaż z planu zdjęciowego:

Ten wielki zielony ekran, widoczny na powyższym filmie, Nasze Panie uszyły nam domowym przemysłem, jak kiedyś matki, żony i kochanki styczniowy sztandar dla Powstańców. (Zdjęć z drona widocznego w szóstej i siódmej minucie nie udało się wykorzystać, bo wymagało to uzgodnień z NCK…)
Na całej tej entuzjastycznej pracy blisko 30 osób położyła się cieniem uchwała Sejmu RP z dnia 18 grudnia 2011, odrzucająca projekt ogłoszenia roku 2013 Rokiem Powstania Styczniowego. Postanowiono, że będzie to rok Juliana Tuwima, Witolda Lutosławskiego i Jana Czochralskiego. Tymczasem najważniejsze umowy z NCK zostały już podpisane, zadania wyznaczone, praca paliła się ludziom w rękach… I komu to szkodziło?

Otóż, najwyraźniej zaczęło szkodzić dyrekcji NCK, która chyba uznała, że dając mi zielone światło wyrwała się przed szereg i teraz może podpaść swoim zwierzchnikom z partii rządzącej. Z góry przyszedł polityczny sygnał: „nie chcemy szumu wokół powstania styczniowego” i urzędnicza służalczość natychmiast zabrała się za zwijanie chorągiewki.

To nie są tylko moje obserwacje. Podobne służalcze zachowania wobec Ministerstwa Kultury i innych instytucji rządowych, narzucających zadania według swego widzimisię opisała też Marta Czyż, była kuratorka podlegającej NCK galerii Kordegarda przy Krakowskim Przedmieściu: „dyrekcja NCK nigdy nie potrafiła tym instytucjom odmówić i zaproponować realnego terminu w roku następnym. W dodatku nie były to wystawy z prawdziwego zdarzenia, a jedynie propagandowe wydmuszki”. (Źródło, strona 85)

Inny link. 

Brak cywilnej odwagi władz NCK pokazuje też skandaliczna historia wycofania się z publikacji „Wielkiej księgi cenzury PRL”, po dwóch latach prac redakcyjnych, z powodu tego, że wydanie tej książki: „może istot­nie za­gro­zić in­te­re­so­wi pu­blicz­ne­mu z uwagi na wraż­li­wą spo­łecz­nie te­ma­ty­kę pu­bli­ka­cji”. (Źródło) Słowem, małość i żałość!

Sorry, taką mamy kulturę urzędniczą!

Już w połowie stycznia 2012 zacząłem dostrzegać ze strony NCK pierwsze oznaki niechęci – dyrektor Dudek stał się trudnodostępny, zignorowano moje mejle z propozycją zdjęć plenerowych pod Sokołowem Podlaskim i Węgrowem, żeby animacje komputerowe twardochodów wstawić w oryginalne mazowieckie krajobrazy zimowe, zamiast dorabiać śnieg komputerowo. Pojawiły się pierwsze wzmianki o „kłopotach z pieniędzmi”. Byłem zdziwiony: No jak to?! Przecież wszystko dogadaliśmy! Umowy podpisane…

Jednak jeszcze nie drążyłem tematu. Pochłonął mnie wir pracy twórczej i organizacyjnej. Realizowałem projekt swojego życia i urzędnicze fochy przelatywały mi mimo uszu. Do czasu aż biurokratyczna ciemna materia stężała jak beton, paraliżując wszelkie działanie.

Zrazu tylko bardzo dziwiła mnie obojętność urzędników NCK wobec naszych działań. Wielokrotnie zapraszałem przedstawicieli NCK na plan zdjęciowy – do Modlina, gdzie kręciliśmy sceny plenerowe i do dworku w Podkampinosie, gdzie „robiliśmy wnętrza”. Nikt się nie zainteresował, nie chciał zobaczyć jak nam idzie. Ale dlaczego?! Przecież takie fajne rzeczy się tam dzieją! Przecież to też wasz projekt!

Ich to zupełnie nie obchodziło...

Największa podłość korekty naszego projektu polegała na tym, że nigdy nie powiedziano nam wprost: „klimat polityczny się zmienił” albo ”przepraszamy, nie ma pieniędzy”, czy też „sorry, musimy jednak to zrobić skromniej”. Nic z tego. Dyrektor Dudek tryskał urzędowym optymizmem i zapewniał, że wszystko jest OK, a jego urzędniczki kopały nas pod stołem pod kostkach i piętrzyły przeszkody ile wlezie, dopóki nie dopięły swego.

Przedsięwzięcie było tak potężne, że sam nie byłem w stanie dopilnować wszystkiego. Moje główne zadanie polegało na napisaniu książki i współuczestnictwie w jej opracowaniu redakcyjnym. Poza tym mogłem jeszcze zarządzać produkcją filmu (a także gotowałem dla ekipy na planie, żeby oszczędzić na cateringu).

Zarządzanie produkcją filmową polegało głównie na doraźnych interwencjach w sprawie problemów organizacyjnych, mnożących się jak króliki. Mieszkam blisko NCK, więc na bieżąco wpadałem tam i robiłem za strażaka, w miarę upływu czasu przechodząc od przypominania do nalegania, coraz bardziej stanowczego, aż do otwartych awantur na koniec.

Przykładowo, musiałem stoczyć całą bitwę o akceptację tzw. storybordów, bez czego nie mogliśmy zacząć zdjęć filmowych. Tymczasem za oknem śniegi nam stopniały, lada chwila trawa i drzewa miały się zazielenić, no i weź tu kręć plenery powstania styczniowego… Wyrobiliśmy się na ostatnią chwilę, tzn. w połowie kwietnia kręcąc bitwę o Dęblin w twierdzy Modlin. Na prywatnej działce ojca naszej charakteryzatorki - bez życzliwości pana Kasztelańca byłaby kiszka.

W tym wirze wydarzeń przepadł projekt gry strategicznej. Złożyłem go, ale dalej powinien zająć się nim jakiś specjalista od gier i kolejny grafik, których NCK po prostu nie zatrudniło, bo nie! Z kolei model twardochodu do sklejania nagle okazał się ponoć „za trudny” do realizacji. Problemem nie do przebycia dla pań urzędniczek było „uzgodnienie stopnia szczegółowości modelu” z zainteresowanym modelarzem. Projekt albumu rozpłynął się w niebycie już całkiem mimochodem. Ponieważ jednak Jarek Musiał wykonał wszystkie potrzebne rysunki techniczne, żeby coś z nimi zrobić upchnięto je hurtem na wyklejkach okładek „Orzeł bielszy niż Gołębica”, zupełnie nie przejmując się faktem, że nie jest to miejsce nadające się do prezentacji tak subtelnych i szczegółowych grafik. Generalnie, każdy problem natychmiast stawał się dla urzędniczek z NCK pretekstem aby dalej tego nie robić.

Nie byłem w stanie walczyć o wszystko.

Skróciłem więc linię frontu, skupiając się na książce oraz filmie. Na otarcie łez dostałem zgodę na dołączenie do mojej powieści dwóch pseudo-reprintów gazet z epoki – „Le Monde Illustre” i „Tygodnika Ilustrowanego”. Problemy z ich przygotowaniem doprowadziły do największej awantury w historii projektu.

Na razie jednak miałem na głowie większy problem, sprowadzający się do słów: gwałt na prawie autorskim. Moja powieść była intensywnie konsultowana u historyków, którzy podsuwali mi swoje pomysły oraz uwagi merytoryczne - cenne i takie sobie. NCK oczekiwało, że uwzględnię je wszystkie jak leci, co jeszcze nie było dramatem. Robiłem to przez grzeczność.

Jednak 25 czerwca 2012 dostałem mejl z iście cenzorskim żądaniem zmiany fabuły mojej powieści:

„Motyw homoseksualizmu E. Orzeszkowej – kwestie związane ze śledztwem w sprawie zdrady Orzeszkowej – wcześniej czytelnik nie otrzymał żadnych wskazówek, może Orzeszkowa powinna być otoczona wianuszkiem dziewcząt, towarzyszących jej nieustannie, zapatrzonych w nią, gotowych na każde jej skinienie (może jakieś odniesienie do postaci z jej powieści? Dziewczyna mogła być zafascynowana Orzeszkową, pisarka mogła być idolem wielu dziewcząt w tamtym czasie, takie motywy byłyby wystarczające, młoda zapatrzona w pisarkę, umiejącą sprytnie manipulować dziewczyną, dla samej akceptacji i sławy przy boku Orzeszkowej byłaby skłonna zdradzić”.

Zignorowałem tę amatorską propozycję współautorstwa, skutkiem czego 12 lipca dostałem ponaglenie:

„Zapoznaliśmy się z wprowadzonymi przez Pana uzupełnieniami i nie daje nam spokoju jeszcze jedna kwestia. Podczas spotkania z red. Parowskim rozmawialiśmy o potrzebnych zmianach w ukazaniu postaci Elizy Orzeszkowej, umotywowania działań zdrajczyni - krewnej Łukasiewicza - innymi pobudkami, związanymi z duchową fascynacją, chęcią naśladowania wybitnej twórczyni. Zależy nam, aby wprowadził Pan pewne zmiany w dialogu przesłuchania dziewczyny, które podkreśliłyby jej głęboką i intelektualną fascynację Orzeszkową. Obawy wzbudzają w nas szczególnie fragmenty dotyczące odniesień do miłosnych uniesień obu pań, a także do rzekomej działalności Orzeszkowej, która miałaby sprawdzać stan zdrowia pensjonarek z zupełnie innych niż zdrowotne i higieniczne pobudek”.

Nie miałem najmniejszej ochoty godzić się aby ktoś za mnie pisał moją książkę, ani tym bardziej na jej fabularne okaleczenie – proponowana zmiana była nielogiczna i zupełnie niewiarygodna psychologicznie. Jednak wiedziałem już, że jeśli odmówię, wojna nerwów oraz piętrzenie wszelkich trudności wejdą na wyższy poziom. Wybrnąłem więc z tej sytuacji zmieniając nazwisko negatywnej bohaterki Orzeszkowa na Łupińska. I wtedy dopiero dowiedziałem się o co tak naprawdę poszło – dyrektor Dudek powiedział mi, że w NCK obawiano się pozwu ze strony spadkobierców Elizy Orzeszkowej... Gdybym szykował biografię tej pisarki byłaby to obawa zasadna, jednak ja pisałem o alternatywnej Orzeszkowej, żyjącej w świecie równoległym. Żadnych podstaw dla sądu. Na wszelki wypadek jednak postanowiono bez ceregieli wejść z butami w integralność dzieła. Jeżeli kiedyś dane mi będzie wydać tę książkę poza NCK, nazwisko Orzeszkowa powróci. O ile autor w sprawie własnego dzieła ma w NCK coś do gadania.

Kolejne wymuszone ustępstwo dotyczyło winiety „Le Monde Illustre”, na samym początku powieści. Cała autorska koncepcja „Orzeł bielszy niż Gołębica” (o ile autor ma coś do gadania) polegała na maksymalnej zgodności realiów historycznych i technicznych. Twardochody naprawdę można było wtedy zbudować, trzeba było tylko i aż wpaść na taki pomysł. Pędnia Łukasiewicza to nowy rodzaj silnika parowo-spalinowego, mój własny wynalazek, który mógłbym serio zgłosić do opatentowania. Jako inżynier chemik policzyłem sobie nawet jego podstawowe parametry. Zależało mi aby czytelnik Orła… miał doskonałe złudzenie przeniesienia do innej rzeczywistości.

Tymczasem, na pierwszej stronie, zaczynamy od anachronizmu…

Prezentowana winieta francuskiego tygodnika pochodzi z ostatniej ćwierci XIX wieku, a nie z lat 60. – wtedy była znacznie bardziej efektowna, choć trudniejsza do graficznego opracowania. Później wprowadzono wersję uproszczoną. Wielokrotnie zwracałem na to uwagę, moje monity zostały głęboko zignorowane. Nie chciałem jednak wchodzić w konflikt z Tomaszem Piorunowskim, świetnym grafikiem, autorem znakomitych ilustracji i dobrej okładki. Wybaczyłem mu więc, że przesadnie ułatwił sobie robotę.

Niestety, to moje ustępstwo zostało źle zrozumiane. Przy pracy nad kolejnym reprintem doszło już do kompletnego lekceważenia realiów i sensu projektu. Miał tam być portret Emilii Plater w roku 1866, a więc sześćdziesięcioletniej damy, a nie dwudziestoletniej panny. Zamiast postarzyć twarz, z uporem prezentowano młódkę, mając kompletnie za nic życzenia autora w tej mierze. Podobnie było ze zdjęciem Romualda Traugutta, który miał być w stroju oficjalnym jako głowa państwa, czyli we fraku i przy orderach, a nie skromnym tużurku, jak na dostępnych zdjęciach z epoki. Mówiłem, że trzeba go przebrać i nic. Bo nie! Na domiar złego, główny tekst reprintu zilustrowano nie tym modelem twardochodu, o którym ów tekst opowiadał. Okazało się, że właściwy rysunek zaginął…

Tym razem się zawziąłem i nie odpuściłem. Posunąłem się bez mała do walenia pięścią w biurko. Oznajmiłem, że takiej tandety do mojej książki włożyć nie pozwolę. Na dobitkę zgłosił się Tomasz Mełnicki, któremu nasza koordynatorka ze strony NCK znowu zablokowała pracę…

Coś we mnie pękło!

Napisałem mejl do dyrektora Dudka, nie z awanturą, bynajmniej. Był to raczej tren/lamentacja, w stylu: „Panie Dyrektorze, dlaczego tak się dzieje?!”, „Dlaczego nie mogę na nikim w NCK polegać, ani nikomu zaufać?”. Wspomniałem też o zgubionym rysunku. Jeszcze wtedy wierzyłem w dobrą wolę dyrektora NCK.

W odpowiedzi na prywatny mejl, dostałem oficjalne urzędowe pismo z datą 13 listopada 2012 roku, podpisem dyrektora Dudka oraz poświadczeniem nieprawdy: „Jak udało nam się ustalić rysunek ten nigdy nie dotarł do Pani Milczanowskiej, dlatego też nie mógł zostać przekazany grafikowi”.

Prawda, jest taka, że p. Milczanowska otrzymała ten rysunek 24 kwietnia 2012 roku, o godzinie 11.35 rano, razem ze mną i Tomaszem Mełnickiem, gdyż Jarek Musiał umieścił trzy adresy w jednym mejlu. Zgubiony rysunek znajdował się w zzipowanym pakiecie razem z kilkoma innymi, które nie zginęły. Zresztą przez 7 miesięcy z pewnością dostrzeglibyśmy jego brak. Parokrotnie mieliśmy narady podczas, których rysunki Jarka leżały rozłożone wachlarzem na biurku.

Pani Milczanowska, jak zauważyłem, miała na biurku i w komputerze totalny bałagan, w którym nie jeden rysunek, a cały komiks mógłby zniknąć. Jeśli jednak tego rysunku naprawdę szukano i nie znaleziono, a wcześniej był, to znaczy, że został skasowany… Tu już trzeba podejrzewać złośliwy sabotaż projektu.

Nikogo w NCK stan faktyczny nie obchodził. Miałem zamknąć twarz i się nie wychylać.
Wezwano mnie zatem na rozmowę dyscyplinującą 13 listopada. Wcześniej rano red. Parowski zadzwonił do mnie z wymysłami w stylu: Przewodas, oszalałeś! To są ludzie z władzą, z nimi się w ten sposób nie rozmawia! Kajaj się! Przeproś! Potem kierownik programowy NCK, pani Strąk zaczęła od sugestii bym zrezygnował ze współpracy skoro mi z nimi tak źle.

Następnie swoją prawdziwą twarz pokazał dyrektor Dudek, który zwymyślał mnie i posunął się do szantażu. Zagroził mi mianowicie, że jeśli jeszcze będę sprawiać jakieś kłopoty, zostaną ze mną rozwiązane wszystkie zawarte umowy. Było ich wtedy cztery, gdyż w tym czasie zacząłem już pracę nad moją drugą książką dla NCK, czyli tomem Utopie.

Umów na piśmie nie zawiera się po to, żeby ot tak, jednostronnie je zrywać, miałbym poważne argumenty w ewentualnym przyszłym sporze prawnym, ale to by oznaczało praktyczną śmierć proceduralną moich projektów. Miałem więc do wyboru: zachować się jak bezkompromisowy artysta i rzucić to wszystko w diabły, albo postąpić jak odpowiedzialny szef dużego zespołu. Wybrałem to drugie i przed dyrektorem zrobiłem z siebie żałosnego głupka. Nie poniżyłem się tylko do tego stopnia aby przepraszać panią Milczanowską za jej własne zaniedbania.

Dyrektor Dudek uznał, że mnie spacyfikował i znów przeszedł w tryb „ludzkie panisko”, łaskawie nakazując podwładnym większą staranność przy realizacji projektu i podpisanie ze mną kolejnych dwóch umów. Mnie jednak jego wybuch zszokował do tego stopnia, że kiedy doszła do mnie wiadomość o artykule w portalu NaTemat: „Nazywał je >ladies<. Zarzuty o mobbing w Narodowym Centrum Kultury” (Źródło), nie miałem najmniejszych wątpliwości, że poszkodowane działaczki związkowe mówią prawdę. Ja też padłem w NCK ofiarą mobbingu, tylko potem zamiast słowa „mobbing” użyłem określenia „kąpiel w szambie”, komentując na Facebooku trzy lata współpracy z NCK.

Dyrektor Dudek nie ma zwyczaju rozwiązywać problemów, tylko wdeptywać w ziemię ludzi, którzy jego zdaniem problemy stwarzają. Przekonałem się o tym na własnej skórze.

W ciągu pół godziny po tamtej rozmowie przesłałem wszystkim zainteresowanym dowody, że jednak miałem rację w sprawie zaginionego rysunku. Odpowiedzią było milczenie. Jedynym pocieszeniem okazał się wieczorem telefon od Tomasza Mełnickiego: „Konrad, dziękuję za twoje chamstwo, robota wreszcie ruszyła!”

Niestety, nie ruszyła na tyle żwawo ruszyła aby dało się zrobić scenę defilady twardochodów (obok całującej się pary) oraz nakręcić puentę filmu z udziałem żywego chłopca, zamiast animowanej kukiełki. Z planowanych 10 minut filmu wyszło niecałe cztery:

Już wcześniej rozbiłem dobrą minę do złej gry, a teraz jeszcze tę dobrą minę robić musiałem. Jednak względna normalizacja stosunków z NCK, która tyle mnie kosztowała okazała się złudna.

Odsunięto mnie od opracowania redakcyjnego mojej książki.

Konkretnie nie przesłano mi do akceptacji biogramów postaci historycznych, występujących w mojej książce. Nieznana mi osoba, która to robiła, albo nie znała zupełnie treści „Orła…” albo potraktowała swoją pracę kompletnie na odwal się. W efekcie na stronie 412 znajdujemy biogram Fryderyka Augusta Wettyna, władcy Księstwa Warszawskiego, zmarłego w 1827 roku, podczas gdy akcja „Orzeł bielszy niż Gołębica” rozgrywa się w styczniu i lutym 1866, a chodzi tam o króla Jana Nepomuka Wettyna, zmarłego w 1873 roku… Jako autor zauważyłbym ten błąd natychmiast, gdybym tylko dostał taką szansę. Wiem kiedy dzieje się akcja mojej własnej powieści! (Dokładnie: 22 stycznia – 18 luty 1866 roku.) Dla urzędników NCK jednak Wettyn to Wettyn, sztuka się liczy! Wnuk czy dziadek, jeden czort, ważne żeby kłopotu z Lewandowskim nie było!

Wisienką na torcie była wiadomość mejlowa z 3 stycznia 2013 roku, będąca po prostu policzkiem dla mnie oraz całego mojego zespołu:

Panie Konradzie, nakład wynosi 500 egzemplarzy.

Słownie: pięćset!

Czternaście miesięcy pracy i zaangażowania kilkudziesięciu osób! Budżet całego projektu, według moich szacunków, przekroczył 100 tysięcy PLN. A nakład homeopatyczny...

Dla kogo i po co taki projekt?! Jaki efekt kulturalny i edukacyjny mieliśmy uzyskać w skali narodowej produkując rzadkiego białego kruka?

Film reklamowy w wersjach 2D, 3D i dla telewizji publicznej (budżet 24 tys. PLN plus darmowa praca szeregu wolontariuszy) robiliśmy po to by sprzedać 500 egzemplarzy książki… Żeby chociaż moją powieść rozesłano do wszystkich szkolnych bibliotek w Polsce. Nie zarobiłbym na tym, ale przynajmniej bym wiedział, że dzieciaki nauczyły się trochę historii ojczystej oraz podstaw techniki i inżynierii. Też coś.

Dla kogo taki projekt?! Ta odpowiedź jest akurat prosta: dla urzędników NCK i tylko dla nich! Pięćset egzemplarzy książki i cztery minuty filmu reklamowego to wystarczająca „podkładka” aby cały projekt rozliczyć, zamknąć i mieć go z głowy. A że jego wpływ na kulturę narodową jest znikomy - a kogo to obchodzi?! Pieprzyć kulturę! – To hasło można by wyryć nad wejściem do siedziby Narodowego Centrum Kultury na ulicy Płockiej 13, żeby wchodzący twórcy wiedzieli co mają zrobić z nadzieją.

Projekty kulturalne to tylko mierzwa do zepchnięcia z biurka. Dokładnie taki PT Urzędnicy NCK mają do kultury narodowej stosunek. Liczą się tylko ich stołki i synekury. I ewentualnie krewni iznajomi.

Jeżeli zarzuty „Gazety Finansowej” się potwierdzą, będzie to oznaczać, że ja oraz inni twórcy byliśmy tylko przykrywką dla wyprowadzalni budżetowych pieniędzy. To by zresztą tłumaczyło racjonalnie tak niski nakład Orła bielszego niż Gołębica - większy nie był potrzebny do markowania działalności kulturalnej.

Tymczasem mierzwa kulturalna ma być niekontrowersyjna i broń Boże, nie fermentować! Zatem precz z legendarną Wielką księgą cenzury PRL, więc Orzeszkowa na Łupińską, więc propagandowe szopki zamiast wystaw z prawdziwego zdarzenia w Kordegardzie, skąd grafiki Poli Dwurnik może wynosić kto chce, a artystkę domagającą się odszkodowania spotykają tylko drwiny. Do realizacji idą projekty politycznie poprawne, usłużne i miałkie, które nigdzie nikogo nie ukłują, nie nauczą, ani do myślenia nie skłonią.

Doświadczenie trzech lat współpracy z NCK dało mi przekonanie, że urzędnicy zarządzający kulturą mogą z nią zrobić tylko jedno – pogrzebać żywcem!

Wyprodukowanie książki za ok. 200 PLN za egzemplarz i sprzedawanie jej potem za 43 PLN to zwykła niegospodarność… Cooo?! Spróbujcie tylko podskoczyć, a nie wyjdziecie z sądu! Pieniądze podatników z budżetu kultury zaraz zostaną skwapliwie przelane na resort sprawiedliwości w formie opłat sądowych i honorariów adwokatów broniących wizerunku NCK. Tylko staropolska kultura pieniacza, jest tu traktowana naprawdę serio.

Nie mogłem od razu protestować, bo zakładnikiem była moja druga książka. Jednak po uroczystej premierze Orzeł bielszy niż Gołębica 23 stycznia 2013 roku, w Muzeum Techniki, która w istocie była pogrzebem całego projektu, razem z Tomkiem i Michałem kupiliśmy wódkę i urządziliśmy stypę. Piliśmy na smutno do świtu.

Na okazanie kolejnych objawów niezadowolenia pozwoliłem sobie jesienią 2014 roku, po rozstrzygnięciu przetargu na druk Utopii, kiedy cała dynamika urzędowego bezwładu była już po mojej stronie. Żeby się zbytnio nie rozwodzić powiem, że tutaj zmieniono uzgodnioną okładkę metodą faktów skrycie dokonanych, narzucając mi projekt którego nigdy bym nie zaakceptował, a będący szyderstwem z mojej pracy. Książka jest o dwóch młodych ślicznych dziewczynach, na okładce straszą jakieś upiory, z czego jeden z brodą. Proszę zgadnąć, który z nich to Joanna D’Arc… 

Poza tym zaniedbano promocję oraz do ostatniej chwili ukrywano przede mną poślizg wydawniczy (zgodnie z dokumentami przetargowymi Utopie miały być gotowe 30 września 2014) oraz problemy ze składem, o czym zawiadomiono mnie w dopiero październiku...

Myślałem, że po trzech latach wyjdę z tego NCK, po prostu splunę za siebie przez lewe ramię i zapomnę. Dwie książki to jednak coś, kij urzędasom w oko! Ale nie... Na odchodne NCK postanowiło jeszcze mnie upokorzyć i oto z datą 1 grudnia 2014 otrzymałem pismo pt. „Przedsądowe wezwanie do usunięcia skutków naruszenia”. Zażądano ode mnie publicznych przeprosin za moje krytyczne wypowiedzi o NCK na Facebooku (tę „kąpiel w szambie”) oraz za prywatne mejle z korespondencją techniczną, gdzie parę razy z gniewu na kolejne zaniedbania NCK, faktycznie wyszedłem z nerw, acz do żadnych obelg się nie posunąłem.

Zapomnieli, że szantaż, któremu dotąd podlegałem stał się bezprzedmiotowy. Ktoś w NCK uznał jednak, że jestem mięczak, którym można poniewierać do woli. Wspomniane „Przesądowe wezwanie…” odebrałem jako osobistą zniewagę. Przypomniało mi ono, że w latach 90. byłem dziennikarzem śledczym „Przeglądu Technicznego”, który żadnych pozwów się nie boi. Odpowiedziałem więc: WALCIE SIĘ!

Postanowiłem niniejszym przerwać milczenie na temat Narodowego Centrum Kultury oraz udzielić wszelkiej medialnej pomocy bohaterkom artykułu w NaTemat. Po tym co widziałem jestem pewien, że to one mają rację.

Dyrektor Dudek musi odejść! System państwowego mecenatu nad kulturą też. Polscy naukowcy już dali się stłamsić biurokracji i organizują rozpaczliwe „czarne marsze”. Teraz kolej na twórców, którzy jeśli się nie ograną i nie zaczną bronić swej niezależności, to zawsze spotkają jakąś panią Milczanowską, która ich bezceremonialnie pouczy jak ma wyglądać ich własne dzieło.

Albo niezależność, albo lokajstwo wobec władzy!

Albo urzędnicy, albo twórcy!

Wybór należy do Was, Koleżanki i Koledzy.

Konrad T. Lewandowski

Niezbędnik socjaldemokraty

Stało się. Po ćwierćwieczu dominacji nurtu neoliberalnego pojawiła się partia reprezentująca socjaldemokrację. Nieprzeciętna aktywność jej przedstawicieli daje nadzieję na ukształtowanie się prężnego ruchu. Życzę Razem wejścia do Sejmu, ale za sukces będę uważać już to, że wreszcie będzie na kogo głosować zgodnie ze swoimi poglądami i sumieniem.

 Nie ma jeszcze kampanii, a Razem już robi wiele dobrego, wprowadzając w obieg pojęcia, które dotąd były nieobecne w dyskursie publicznym. Budzi to sprzeciw niemałej grupy ludzi, którzy uwierzyli w neoliberalną ortodoksję. Na facebookowym fanpage’u Razem pod każdym niemal zalinkowanym artykułem – niezależnie od jego treści – pojawiają się komentarze podobnej treści, kontestujące założenia socjaldemokracji. Wybrałem kilka najczęściej powtarzających się zarzutów i przygotowałem na nie odpowiedzi. Pozwalam każdemu chętnemu na ich kopiowanie i umieszczanie w komentarzach. Zarzuty są bliźniaczo podobne, tak że zamiast każdorazowo pisać nowe odpowiedzi, lepiej ograniczyć się do starego dobrego studenckiego Ctrl+C, Carl+V.

Podatek 75% od dochodów powyżej 500 tysięcy złotych rocznie to zbyt dużo! Zniechęci to ludzi do zarabiania. Lepiej obniżać podatki, gdyż wtedy więcej pieniędzy zostaje w portfelu, ludzie więcej wydają i gospodarka się rozwija.

Przede wszystkim: podatek progresywny działa w ten sposób, że po przekroczeniu każdego kolejnego progu płaci się więcej tylko od sumy ponad ustaloną kwotę. Przykładowo osoba, która w danym roku zarobiła 700 tysięcy złotych, zapłaci 75% od 200 tysięcy oraz niższe procentowo podatki od 500 tysięcy. Mitem więc jest, że po przekroczeniu wyższego progu podatkowego się traci.

 Podatek progresywny ma właśnie zachęcać do systematycznego zarabiania. Utrudnia on bowiem kumulację kapitału. Temu samemu mają służyć wysokie podatki od spadków czy podatki od zysków kapitałowych. Wbrew narosłych od dziesięcioleci mitom bogactwo nie spływa na dół. Czym więcej ktoś ma pieniędzy, tym proporcjonalnie mniej wydaje. Zarobki biednych w całości wracają na rynek, klasy średniej w większości, a bogatych – jedynie w niewielkiej części. Ponadto bogaci proporcjonalnie do swoich dochodów są najmniej efektywnym motorem napędowym gospodarki. Budowa luksusowej willi czy produkcja luksusowego samochodu da pracę podobnej lub niewiele większej rzeszy ludzi niż budowa domu czy produkcja samochodu średniej klasy. Różnica polega na tym, że tych drugich jest dużo więcej, toteż gospodarkę napędza właśnie klasa średnia. Dlatego państwo powinno właśnie w nią inwestować i temu służą powyższe instrumenty. Ponadto wszystkie pieniądze zebrane przez państwo wracają na rynek.

 Sprawiedliwość jest pojęciem względnym. Dla jednych niesprawiedliwe są podatki progresywne, dla innych to, że jednym było łatwiej tylko dlatego, że mieli szczęście urodzić się w odpowiedniej rodzinie i dorastać w odpowiednim środowisku. Proponuję każdemu czytającemu wykonać rachunek sumienia: na ile swoją obecną pozycję zawdzięcza już choćby temu, że urodził się po zachodniej, a nie wschodniej stronie Bugu? Wyższe podatki są jedynie formą rekompensaty za to, że ktoś miał łatwiej. Moim zdaniem znośnej; nie zdarzyło się jeszcze, żeby bogacz łapiący się na najwyższy próg podatkowy zamienił się z ubogim. Nikt nie żyje na samotnej wyspie; każdy swój obecny status zawdzięcza w równym stopniu sobie, jak społeczeństwu. Żeby cieszyć się z bogactwa, potrzebne jest jeszcze społeczeństwo, dzięki któremu można je wykorzystać. Robinson Cruoze odkrył na swojej wyspie skrzynię ze skarbem. Czy był bogaty?

Wysokie podatki nie działają, ponieważ bogaci uciekną ze swoim bogactwem do rajów podatkowych!

 Wysokie podatki działały w całym świecie zachodnim przez kilka powojennych dekad. W umiłowanych przez liberałów Stanach Zjednoczonych najwyższy próg podatkowy wynosił 91%! Były to czasy złotego wieku kapitalizmu, kiedy gospodarka rosła i – co chyba nawet ważniejsze – bogactwo rozkładało się dość równomiernie. Wtedy faktycznie przypływ podnosił wszystkie łodzie. Tego nie widać po reformach Reagana, po których bogaci stają się coraz bogatsi, a bogactwo pozostałych klas społecznych nie zmienia się, a wręcz kurczy.
 Ucieczka do rajów podatkowych jest możliwa, ponieważ obecne przepisy na to pozwalają. Wystarczy uszczelnić system. Nie ma żadnego wytłumaczenia, dlaczego osoba zarabiająca w Polsce miała się rozliczać na Bahamach.

Zamiast podwyższać podatki sami zostańmy rajem podatkowym!

Co łączy wszystkie raje podatkowe? Są to małe, planktonowe państewka, z niewielkimi potrzebami. One mogą sobie pozwalać na obniżanie podatków nawet do 1% i zarabianie praktycznie na niczym, bo nic to je nie kosztuje. Średniej wielkości kilkudziesięciomilionowy kraj po takiej operacji by się po prostu rozpadł. Za co chociażby miałby utrzymać infrastrukturę, niezbędną do funkcjonowania przemysłu? Raje podatkowe takich problemów nie mają.

Nie stać nas na rozbudowane świadczenia socjalne. Najpierw się doróbmy, a potem dopiero rozdawajmy pieniądze.

Jest dokładnie odwrotnie: nie stać nas na prywatne świadczenia, których jakość i tak jest wątpliwa. Stany Zjednoczone mają w całości prywatny rynek usług medycznych, a mimo że Amerykanie są bogatsi niż my, bankructwa medyczne są tam najczęstszą przyczyną upadków finansowych. Firmy sprzedające polisy medyczne są nastawione wyłącznie na zysk, toteż tak kalkulują, aby nie narazić się na nadmierne koszta. Amerykański system może wyglądać sympatycznie, póki jest się młodym i zdrowym; kiedy jednak przyjdzie do poważniejszych problemów, pacjenci często słyszą: „limit pańskiej polisy został przekroczony; płaci pan teraz z własnej kieszeni czy zwolni łóżko?”. I najczęściej zwalniają, a potem wracają, gdy nie mają wyjścia, a koszt nie leczonego schorzenia czy choroby wzrasta. Amerykanie w rezultacie mają najdroższą i najmniej efektowną ze społecznego punktu widzenia służbę zdrowia. 

 Kraje skandynawskie wcale nie były bogatsze niż my, gdy budowały swój system świadczeń socjalnych. Doszły jednak do obecnego wysokiego poziomu właśnie dzięki niemu: zdrowi, wykształceni obywatele są najlepszą inwestycją na przyszłość.

Wystarczy, aby państwo się nie wtrącało, a wszystkim pokieruje niewidzialna ręka rynku.

Nieprawda. Sukcesy gospodarcze poszczególnych państw są wypadkową zarówno obrotności i pracowitości obywateli, jak i opieki państwa. Rynek pozostawiony sam sobie w naturalny sposób dąży do monopoli i oligopoli – bo one się opłacają. Tyle że te same przedsiębiorstwa blokują rozwój innej przedsiębiorczości, co godzi w jeden z fundamentów wolnego rynku, czyli konkurencję. W Stanach Zjednoczonych czasów „złotej ery kapitalizmu” (czyli do lat 70.) nad ochroną konkurencji czuwał urząd antymonopolowy. Nie przyniósł on szkód gospodarce, a wręcz przeciwnie.

 Gdy korporacje stają się zbyt potężne, to nie tylko gnębią konkurencję, ale zaczynają wykorzystywać do swoich celów państwo, na przykład skutecznie lobując na rzecz korzystnych dla nich ustaw. Urzędy wyposażone w odpowiednie uprawnienia mogłyby zawczasu je utemperować, ale nie zrobiły tego, ponieważ zgodnie z postulatami zwolenników wolnego rynku wcześniej to państwo osłabiono. To jest właśnie „paradoks Korwina: im mniej państwa, tym więcej państwa” (Za Wojciech Orliński). 

  Osobnym problemem jest to, że by pomnażać bogactwo na wolnym rynku, wpierw to bogactwo trzeba mieć. Żadne biedne państwo nie wzbogaciło się, zawierzając wyłącznie wolnemu rynkowi. Korea Południowa czy państwa skandynawskie doszły do wysokiego poziomu rozwoju właśnie dlatego, że państwo było aktywnym graczem na rynku. Rządy wyżej wymienionych krajów dogadały się ze swoimi firmami, że będą je wspomagać, w zamian one będą inwestować w kraju i grzecznie płacić podatki. To właśnie tej polityce swoją potęgę zawdzięczają tacy potentaci, jak Daewoo czy Maersk. 

  Pozytywnym przykładem państwowej polityki gospodarczej może być nawet II Rzeczpospolita. Po odzyskaniu niepodległości wielu ludzi próbowało swoich sił jako armatorzy. Próby te kończyły się najczęściej kompromitacją; rynek morski był zbyt kosztowny i trudny, aby ktokolwiek dysponujący skromnymi funduszami i liczący na zysk najlepiej po kilku miesiącach funkcjonowania mógł się na nim utrzymać. Na szczęście po przewrocie majowym państwo zainwestowało spore sumy w rozwój własnych linii żeglugowych, zarówno towarowych, jak i pasażerskich. Trzeba było nie tylko kupić statki i skompletować załogi, ale też liczyć się z tym, że przez kilka lat trzeba będzie dopłacać do interesu. Polska Żegluga Morska dopiero dziesięć lat po powstaniu zaczęła przynosić zyski, ale opłaciło się; tuż przed wojną tonaż polskiej floty wynosił około 100 000. Która spółka byłaby w stanie zignorować naciski akcjonariuszy, liczących na szybkie zyski, i przez dziesięć lat nomen omen topić potężne kwoty w przedsiębiorstwa, nie mając gwarancji sukcesu? 

  Jedną z największych bolączek polskiej rzeczywistości jest wciąż zbyt mała ilość mieszkań (problem ten ciągnie się długo; Nie ma róży bez ognia Stanisława Barei równie dobrze mogło zostać nakręcone dzisiaj). Funkcjonuje przekonanie, że wystarczy odrolnić wszystkie grunty, zlikwidować kontrole urzędów nad budownictwem, a ludzie sami sobie wybudują tanie domki; koszt całorocznego taniego domku mógłby wynieść mniej niż kawalerka w dużym mieście. Brzmi pięknie; podobną wizją kusiła Małgorzata Musierowicz, która jedną z Borejkówien ulokowała pod Poznaniem w przerobionej altance ogrodowej. Nawet gdyby pomysł miał się powszechnie ziścić, pozostaje pytanie: a co z wodociągami, kanalizacją czy prądem? Ponadto mieszkać to jedno, a przecież trzeba codziennie dojeżdżać do pracy czy szkoły. Nawet jeżeli ktoś kupi sobie tani samochód, to przecież jego dzieci nie będą miały prawa jazdy. W Stanach Zjednoczonych rozwiązano ten problem dzięki charakterystycznym żółtym autobusom szkolnym. Jak widać – są problemy, z którymi obywatele sami mogą dać sobie radę, ale i są takie, w których niezbędne są rozwiązania systemowe. W takich zaś najlepiej daje sobie radę państwo. 

  Powrócę jeszcze do kwestii państw skandynawskich. Pojawiają się zarzuty, że zawdzięczają one swoje bogactwo ropie. To nieprawda. Jakie bogactwo poza drewnem miała na przykład Finlandia, będą w dodatku, podobnie jak Polska, przez cały XIX wiek w zaborze rosyjskim? Jedynie Norwegia okazała się być szczęśliwcem, mającym ogromne złoża ropy naftowej. I nawet ona jest dobrym przykładem sukcesu skandynawskiej polityki gospodarczej. Nie pozwoliła, aby na bogactwie położyły ręce zagraniczne koncerny, tylko zainwestowały we własny Statoil i zadbała, aby zyski z ropy naftowej posłużyły całemu społeczeństwu. Efekty widać gołym okiem. Mieć bogactwo to mało – trzeba jeszcze umieć je wykorzystać.

Różnice między obywatelami zawsze będą.

Oczywiście. Nie ma w tym nic złego, a wręcz przeciwnie. W modelu socjaldemokratycznym chodzi tylko o to, żeby żadna grupa społeczna nie zdominowała innej i żeby swoją pozycję zawdzięczać można było nie tylko urodzeniu.

Socjaliści nienawidzą pieniędzy!

Socjaliści nie mają nic przeciwko pieniądzom, póki jedynie pełnią funkcję wygodnego środka płatniczego. Sprzeciw budzi dopiero ta sytuacja, kiedy zaczynają odgrywać dominującą rolę; kiedy pytania „czy to jest słuszne?” albo „czy to jest potrzebne?” zostają zastąpione „czy to się opłaca?”.

Socjaliści nienawidzą wolności!

Nieprawda. Jedynie źródła niewoli doszukują się gdzie indziej. Miliardy ludzi na świecie jest zniewolonych przez nędzę albo pułap niewielkich dochodów. Jest to niewola tym groźniejsza, że nie widać kajdan, które można roztrzaskać, lub krat, które można wyrwać. Bieda jest tym groźniejsza, że obawa przed utratą nawet skromnego status quo potrafi paraliżować próby zmian. Nominalnie są wolni, lecz co z tego, skoro oddalenie się od domu dalej niż na zasięg piechura często jest ponad ich możliwości finansowe? Wolność to nie tylko paszport w kieszeni, ale także pieniądze na bilet w portfelu.

 Dla równowagi dodam, że bogactwo w kraju nędzarzy też nie jest przepustką do wolności. Cóż to za wolność, gdy towarzyszy jej nieustanny strach przed utratą majątku lub życia? Kiedy jest się zmuszonym do obcych tobie zachowań, byleby nie utracić swojej pozycji? Kiedy rodzice mają nad tobą władzę, gdyż oni decydują o brzmieniu testamentu? 

  Człowiek prawdziwie wolny to ten, który ma możliwość zmiany swojego położenia. Do tego mniej są potrzebne pieniądze, a bardziej świadomość swojej doli – bowiem mentalność też bywa kajdanami. Wolność jest wtedy, kiedy w podjęciu decyzji bardziej się kieruje pragnieniami niż potrzebą lub koniecznością. I takiej wolności życzę każdemu.