Małość, żałość, obojętność, czyli biurokratyczny sen o kulturze

Dzisiaj publikuję kolejny tekst Konrada T. Lewandowskiego. Tym razem jest to opis smutnego finału projektu, który zapowiadał się tak świetnie, a do tego przykry obraz polskiej rzeczywistości pod rządami PO. Tekst jest długi, ale polecam przeczytać do końca. Byłem świadkiem dużej części opisywanych zdarzeń, a o reszcie dowiadywałem się na bieżąco, tak że ręczę za autentyczność. 

W połowie listopada 2011 roku Narodowe Centrum Kultury zaproponowało mi napisanie książki do serii Zwrotnice Czasu, prezentującej kolejne odsłony alternatywnej historii Polski. Zasugerowano mi konwencję steam punk, nawiązującą do epoki wiktoriańskiej, czyli drugiej połowy XIX wieku. Moje skojarzenie było proste: Polsce było wtedy powstanie styczniowe, a jeśli miała to być historia alternatywna, zatem powstanie styczniowe wygrane za pomocą parowych czołgów… Na dodatek zbliżała się 150. rocznica tego zrywu. Tych kilka myśli sprawiło, że spadła na mnie wizja artystycznego projektu życia – monumentalnego przedsięwzięcia kulturalnego na rok 2013, pod patronatem NCK. Co z tego wyszło i dlaczego tak wyszło, o tym poniższa opowieść.

 Nie lubię, kiedy ogarnia na mnie tzw. wena, bo wtedy samokrytycyzm zwykle przegrywa z entuzjazmem i potem trzeba się wstydzić i dużo poprawiać. Wolę brać się do pracy jak pierwszy ogień już trochę przygaśnie i pojawia się chłodne spojrzenie na materię dzieła na warsztacie. Wtedy jednak, jesienią 2011 gotowa powieść spadła mi na łeb jak worek cementu, starczyło ją tylko zapisać. Poszedłem na całość jakbym odmłodniał o ćwierć wieku.

Na pierwszym spotkaniu w Narodowym Centrum Kultury zaproponowałem od razu koncept powieści, a ponadto film reklamowy, będący jej mikroekranizacją, w wersjach 2D, 3D, na youtube i dla TVP. Ponadto miał być model twardochodu, czyli parowego czołgu do sklejania, kolorowy album z przekrojami w stylu De Agostini oraz gra strategiczna, żeby czytelnicy mogli po swojemu rozgrywać finałową bitwę powieści. Słowem, zaproponowałem nie jedną książkę, ale całą linię produktów kulturalno-edukacyjnych. Powaga 150. rocznicy powstania styczniowego ten rozmach uzasadniała.

Pomysł został przyjęty. W całości i bez zastrzeżeń. Nie było żadnych uwag, że pieniędzy brak. Jedno wielkie zielone światło. Obecna na spotkaniu pani z księgowości zaproponowała jedynie, że aby sprostać takiemu przedsięwzięciu najlepiej będzie połączyć środki z dwóch budżetów NCK, na rok 2011 i na 2012, to znaczy rozpisać projekt na cząstkowe umowy, podpisywane przed końcem tego roku i na początku przyszłego. I tak się stało – umowa wstępna na konspekt mojej powieści nosi datę 28 listopada 2011, a na właściwą powieść 12 stycznia 2012.

Myślałem, że złapałem Pana Boga za nogi!

Natychmiast uruchomiłem swoje kontakty i skompletowałem bazowy zespół złożony ze mnie, Tomasza Mełnickiego – animatora komputerowego i Jarosława Musiała – inżyniera architekta. Zadaniem tego ostatniego było przygotowanie serii 16 precyzyjnych rysunków technicznych, stanowiących podstawę do przygotowania animacji komputerowych, ilustracji albumowych oraz elementów modelu do sklejania. Ten podprojekt został wykonany w całości i wykorzystany w mniej niż połowie. Pewnie dlatego Jarosław Musiał do tej pory nie otrzymał swojego egzemplarza autorskiego książki Orzeł bielszy niż Gołębica, mimo że upominał się nie raz…

Jak to się stało, że z entuzjasty NCK stałem się zaprzysięgłym wrogiem mecenatu państwowego w kulturze?

Najkrócej mówiąc, zawiniła polityka i urzędniczy oportunizm. Prace nad projektem Orzeł ruszyły z kopyta, z niebywałym zaangażowaniem zebranej ekipy. Co więcej, hasło „150 rocznica powstania styczniowego” otwierało nam wszystkie serca i drzwi. Do Tomasza Mełnickiego dołączył reżyser Michał Baczuń ze swoją ekipą, łódzka Filmówka pożyczyła im dwa samochody sprzętu filmowego (musieliśmy tylko zapłacić za benzynę), aktor Jacek Mosur zagrał za symboliczne pieniądze Ignacego Łukasiewicza, za friko przyłączyła się ekipa z dronem (choć zwykle biorą 9 tys. PLN za dzień zdjęciowy), grupa rekonstrukcyjna Dragoni Fredry, dziecięcy Teatr Dobrego Serca (całująca się para) oraz banda zwariowanych harlejowców, którzy dowieźli nam na plan repliki broni czarnoprochowej, zagrali w scenie z Łukasiewiczem i przeregulowali silniki swoich harleyi, tak aby odgłos ich pracy przypominał przypuszczalny dźwięk pędni twardochodu.

Moim osobistym asystentem został fan Michał Smętek, z poświęceniem biegający po Warszawie aby załatwić pomniejsze sprawy, do których ja nie miałem czasu, ani głowy. Michał został w końcu autorem tekstów do jednego z reprintów gazety z epoki, a więc współautorem projektu. Żeby zobaczyć i poczuć ten klimat, proszę obejrzeć reportaż z planu zdjęciowego:

Ten wielki zielony ekran, widoczny na powyższym filmie, Nasze Panie uszyły nam domowym przemysłem, jak kiedyś matki, żony i kochanki styczniowy sztandar dla Powstańców. (Zdjęć z drona widocznego w szóstej i siódmej minucie nie udało się wykorzystać, bo wymagało to uzgodnień z NCK…)
Na całej tej entuzjastycznej pracy blisko 30 osób położyła się cieniem uchwała Sejmu RP z dnia 18 grudnia 2011, odrzucająca projekt ogłoszenia roku 2013 Rokiem Powstania Styczniowego. Postanowiono, że będzie to rok Juliana Tuwima, Witolda Lutosławskiego i Jana Czochralskiego. Tymczasem najważniejsze umowy z NCK zostały już podpisane, zadania wyznaczone, praca paliła się ludziom w rękach… I komu to szkodziło?

Otóż, najwyraźniej zaczęło szkodzić dyrekcji NCK, która chyba uznała, że dając mi zielone światło wyrwała się przed szereg i teraz może podpaść swoim zwierzchnikom z partii rządzącej. Z góry przyszedł polityczny sygnał: „nie chcemy szumu wokół powstania styczniowego” i urzędnicza służalczość natychmiast zabrała się za zwijanie chorągiewki.

To nie są tylko moje obserwacje. Podobne służalcze zachowania wobec Ministerstwa Kultury i innych instytucji rządowych, narzucających zadania według swego widzimisię opisała też Marta Czyż, była kuratorka podlegającej NCK galerii Kordegarda przy Krakowskim Przedmieściu: „dyrekcja NCK nigdy nie potrafiła tym instytucjom odmówić i zaproponować realnego terminu w roku następnym. W dodatku nie były to wystawy z prawdziwego zdarzenia, a jedynie propagandowe wydmuszki”. (Źródło, strona 85)

Inny link. 

Brak cywilnej odwagi władz NCK pokazuje też skandaliczna historia wycofania się z publikacji „Wielkiej księgi cenzury PRL”, po dwóch latach prac redakcyjnych, z powodu tego, że wydanie tej książki: „może istot­nie za­gro­zić in­te­re­so­wi pu­blicz­ne­mu z uwagi na wraż­li­wą spo­łecz­nie te­ma­ty­kę pu­bli­ka­cji”. (Źródło) Słowem, małość i żałość!

Sorry, taką mamy kulturę urzędniczą!

Już w połowie stycznia 2012 zacząłem dostrzegać ze strony NCK pierwsze oznaki niechęci – dyrektor Dudek stał się trudnodostępny, zignorowano moje mejle z propozycją zdjęć plenerowych pod Sokołowem Podlaskim i Węgrowem, żeby animacje komputerowe twardochodów wstawić w oryginalne mazowieckie krajobrazy zimowe, zamiast dorabiać śnieg komputerowo. Pojawiły się pierwsze wzmianki o „kłopotach z pieniędzmi”. Byłem zdziwiony: No jak to?! Przecież wszystko dogadaliśmy! Umowy podpisane…

Jednak jeszcze nie drążyłem tematu. Pochłonął mnie wir pracy twórczej i organizacyjnej. Realizowałem projekt swojego życia i urzędnicze fochy przelatywały mi mimo uszu. Do czasu aż biurokratyczna ciemna materia stężała jak beton, paraliżując wszelkie działanie.

Zrazu tylko bardzo dziwiła mnie obojętność urzędników NCK wobec naszych działań. Wielokrotnie zapraszałem przedstawicieli NCK na plan zdjęciowy – do Modlina, gdzie kręciliśmy sceny plenerowe i do dworku w Podkampinosie, gdzie „robiliśmy wnętrza”. Nikt się nie zainteresował, nie chciał zobaczyć jak nam idzie. Ale dlaczego?! Przecież takie fajne rzeczy się tam dzieją! Przecież to też wasz projekt!

Ich to zupełnie nie obchodziło...

Największa podłość korekty naszego projektu polegała na tym, że nigdy nie powiedziano nam wprost: „klimat polityczny się zmienił” albo ”przepraszamy, nie ma pieniędzy”, czy też „sorry, musimy jednak to zrobić skromniej”. Nic z tego. Dyrektor Dudek tryskał urzędowym optymizmem i zapewniał, że wszystko jest OK, a jego urzędniczki kopały nas pod stołem pod kostkach i piętrzyły przeszkody ile wlezie, dopóki nie dopięły swego.

Przedsięwzięcie było tak potężne, że sam nie byłem w stanie dopilnować wszystkiego. Moje główne zadanie polegało na napisaniu książki i współuczestnictwie w jej opracowaniu redakcyjnym. Poza tym mogłem jeszcze zarządzać produkcją filmu (a także gotowałem dla ekipy na planie, żeby oszczędzić na cateringu).

Zarządzanie produkcją filmową polegało głównie na doraźnych interwencjach w sprawie problemów organizacyjnych, mnożących się jak króliki. Mieszkam blisko NCK, więc na bieżąco wpadałem tam i robiłem za strażaka, w miarę upływu czasu przechodząc od przypominania do nalegania, coraz bardziej stanowczego, aż do otwartych awantur na koniec.

Przykładowo, musiałem stoczyć całą bitwę o akceptację tzw. storybordów, bez czego nie mogliśmy zacząć zdjęć filmowych. Tymczasem za oknem śniegi nam stopniały, lada chwila trawa i drzewa miały się zazielenić, no i weź tu kręć plenery powstania styczniowego… Wyrobiliśmy się na ostatnią chwilę, tzn. w połowie kwietnia kręcąc bitwę o Dęblin w twierdzy Modlin. Na prywatnej działce ojca naszej charakteryzatorki - bez życzliwości pana Kasztelańca byłaby kiszka.

W tym wirze wydarzeń przepadł projekt gry strategicznej. Złożyłem go, ale dalej powinien zająć się nim jakiś specjalista od gier i kolejny grafik, których NCK po prostu nie zatrudniło, bo nie! Z kolei model twardochodu do sklejania nagle okazał się ponoć „za trudny” do realizacji. Problemem nie do przebycia dla pań urzędniczek było „uzgodnienie stopnia szczegółowości modelu” z zainteresowanym modelarzem. Projekt albumu rozpłynął się w niebycie już całkiem mimochodem. Ponieważ jednak Jarek Musiał wykonał wszystkie potrzebne rysunki techniczne, żeby coś z nimi zrobić upchnięto je hurtem na wyklejkach okładek „Orzeł bielszy niż Gołębica”, zupełnie nie przejmując się faktem, że nie jest to miejsce nadające się do prezentacji tak subtelnych i szczegółowych grafik. Generalnie, każdy problem natychmiast stawał się dla urzędniczek z NCK pretekstem aby dalej tego nie robić.

Nie byłem w stanie walczyć o wszystko.

Skróciłem więc linię frontu, skupiając się na książce oraz filmie. Na otarcie łez dostałem zgodę na dołączenie do mojej powieści dwóch pseudo-reprintów gazet z epoki – „Le Monde Illustre” i „Tygodnika Ilustrowanego”. Problemy z ich przygotowaniem doprowadziły do największej awantury w historii projektu.

Na razie jednak miałem na głowie większy problem, sprowadzający się do słów: gwałt na prawie autorskim. Moja powieść była intensywnie konsultowana u historyków, którzy podsuwali mi swoje pomysły oraz uwagi merytoryczne - cenne i takie sobie. NCK oczekiwało, że uwzględnię je wszystkie jak leci, co jeszcze nie było dramatem. Robiłem to przez grzeczność.

Jednak 25 czerwca 2012 dostałem mejl z iście cenzorskim żądaniem zmiany fabuły mojej powieści:

„Motyw homoseksualizmu E. Orzeszkowej – kwestie związane ze śledztwem w sprawie zdrady Orzeszkowej – wcześniej czytelnik nie otrzymał żadnych wskazówek, może Orzeszkowa powinna być otoczona wianuszkiem dziewcząt, towarzyszących jej nieustannie, zapatrzonych w nią, gotowych na każde jej skinienie (może jakieś odniesienie do postaci z jej powieści? Dziewczyna mogła być zafascynowana Orzeszkową, pisarka mogła być idolem wielu dziewcząt w tamtym czasie, takie motywy byłyby wystarczające, młoda zapatrzona w pisarkę, umiejącą sprytnie manipulować dziewczyną, dla samej akceptacji i sławy przy boku Orzeszkowej byłaby skłonna zdradzić”.

Zignorowałem tę amatorską propozycję współautorstwa, skutkiem czego 12 lipca dostałem ponaglenie:

„Zapoznaliśmy się z wprowadzonymi przez Pana uzupełnieniami i nie daje nam spokoju jeszcze jedna kwestia. Podczas spotkania z red. Parowskim rozmawialiśmy o potrzebnych zmianach w ukazaniu postaci Elizy Orzeszkowej, umotywowania działań zdrajczyni - krewnej Łukasiewicza - innymi pobudkami, związanymi z duchową fascynacją, chęcią naśladowania wybitnej twórczyni. Zależy nam, aby wprowadził Pan pewne zmiany w dialogu przesłuchania dziewczyny, które podkreśliłyby jej głęboką i intelektualną fascynację Orzeszkową. Obawy wzbudzają w nas szczególnie fragmenty dotyczące odniesień do miłosnych uniesień obu pań, a także do rzekomej działalności Orzeszkowej, która miałaby sprawdzać stan zdrowia pensjonarek z zupełnie innych niż zdrowotne i higieniczne pobudek”.

Nie miałem najmniejszej ochoty godzić się aby ktoś za mnie pisał moją książkę, ani tym bardziej na jej fabularne okaleczenie – proponowana zmiana była nielogiczna i zupełnie niewiarygodna psychologicznie. Jednak wiedziałem już, że jeśli odmówię, wojna nerwów oraz piętrzenie wszelkich trudności wejdą na wyższy poziom. Wybrnąłem więc z tej sytuacji zmieniając nazwisko negatywnej bohaterki Orzeszkowa na Łupińska. I wtedy dopiero dowiedziałem się o co tak naprawdę poszło – dyrektor Dudek powiedział mi, że w NCK obawiano się pozwu ze strony spadkobierców Elizy Orzeszkowej... Gdybym szykował biografię tej pisarki byłaby to obawa zasadna, jednak ja pisałem o alternatywnej Orzeszkowej, żyjącej w świecie równoległym. Żadnych podstaw dla sądu. Na wszelki wypadek jednak postanowiono bez ceregieli wejść z butami w integralność dzieła. Jeżeli kiedyś dane mi będzie wydać tę książkę poza NCK, nazwisko Orzeszkowa powróci. O ile autor w sprawie własnego dzieła ma w NCK coś do gadania.

Kolejne wymuszone ustępstwo dotyczyło winiety „Le Monde Illustre”, na samym początku powieści. Cała autorska koncepcja „Orzeł bielszy niż Gołębica” (o ile autor ma coś do gadania) polegała na maksymalnej zgodności realiów historycznych i technicznych. Twardochody naprawdę można było wtedy zbudować, trzeba było tylko i aż wpaść na taki pomysł. Pędnia Łukasiewicza to nowy rodzaj silnika parowo-spalinowego, mój własny wynalazek, który mógłbym serio zgłosić do opatentowania. Jako inżynier chemik policzyłem sobie nawet jego podstawowe parametry. Zależało mi aby czytelnik Orła… miał doskonałe złudzenie przeniesienia do innej rzeczywistości.

Tymczasem, na pierwszej stronie, zaczynamy od anachronizmu…

Prezentowana winieta francuskiego tygodnika pochodzi z ostatniej ćwierci XIX wieku, a nie z lat 60. – wtedy była znacznie bardziej efektowna, choć trudniejsza do graficznego opracowania. Później wprowadzono wersję uproszczoną. Wielokrotnie zwracałem na to uwagę, moje monity zostały głęboko zignorowane. Nie chciałem jednak wchodzić w konflikt z Tomaszem Piorunowskim, świetnym grafikiem, autorem znakomitych ilustracji i dobrej okładki. Wybaczyłem mu więc, że przesadnie ułatwił sobie robotę.

Niestety, to moje ustępstwo zostało źle zrozumiane. Przy pracy nad kolejnym reprintem doszło już do kompletnego lekceważenia realiów i sensu projektu. Miał tam być portret Emilii Plater w roku 1866, a więc sześćdziesięcioletniej damy, a nie dwudziestoletniej panny. Zamiast postarzyć twarz, z uporem prezentowano młódkę, mając kompletnie za nic życzenia autora w tej mierze. Podobnie było ze zdjęciem Romualda Traugutta, który miał być w stroju oficjalnym jako głowa państwa, czyli we fraku i przy orderach, a nie skromnym tużurku, jak na dostępnych zdjęciach z epoki. Mówiłem, że trzeba go przebrać i nic. Bo nie! Na domiar złego, główny tekst reprintu zilustrowano nie tym modelem twardochodu, o którym ów tekst opowiadał. Okazało się, że właściwy rysunek zaginął…

Tym razem się zawziąłem i nie odpuściłem. Posunąłem się bez mała do walenia pięścią w biurko. Oznajmiłem, że takiej tandety do mojej książki włożyć nie pozwolę. Na dobitkę zgłosił się Tomasz Mełnicki, któremu nasza koordynatorka ze strony NCK znowu zablokowała pracę…

Coś we mnie pękło!

Napisałem mejl do dyrektora Dudka, nie z awanturą, bynajmniej. Był to raczej tren/lamentacja, w stylu: „Panie Dyrektorze, dlaczego tak się dzieje?!”, „Dlaczego nie mogę na nikim w NCK polegać, ani nikomu zaufać?”. Wspomniałem też o zgubionym rysunku. Jeszcze wtedy wierzyłem w dobrą wolę dyrektora NCK.

W odpowiedzi na prywatny mejl, dostałem oficjalne urzędowe pismo z datą 13 listopada 2012 roku, podpisem dyrektora Dudka oraz poświadczeniem nieprawdy: „Jak udało nam się ustalić rysunek ten nigdy nie dotarł do Pani Milczanowskiej, dlatego też nie mógł zostać przekazany grafikowi”.

Prawda, jest taka, że p. Milczanowska otrzymała ten rysunek 24 kwietnia 2012 roku, o godzinie 11.35 rano, razem ze mną i Tomaszem Mełnickiem, gdyż Jarek Musiał umieścił trzy adresy w jednym mejlu. Zgubiony rysunek znajdował się w zzipowanym pakiecie razem z kilkoma innymi, które nie zginęły. Zresztą przez 7 miesięcy z pewnością dostrzeglibyśmy jego brak. Parokrotnie mieliśmy narady podczas, których rysunki Jarka leżały rozłożone wachlarzem na biurku.

Pani Milczanowska, jak zauważyłem, miała na biurku i w komputerze totalny bałagan, w którym nie jeden rysunek, a cały komiks mógłby zniknąć. Jeśli jednak tego rysunku naprawdę szukano i nie znaleziono, a wcześniej był, to znaczy, że został skasowany… Tu już trzeba podejrzewać złośliwy sabotaż projektu.

Nikogo w NCK stan faktyczny nie obchodził. Miałem zamknąć twarz i się nie wychylać.
Wezwano mnie zatem na rozmowę dyscyplinującą 13 listopada. Wcześniej rano red. Parowski zadzwonił do mnie z wymysłami w stylu: Przewodas, oszalałeś! To są ludzie z władzą, z nimi się w ten sposób nie rozmawia! Kajaj się! Przeproś! Potem kierownik programowy NCK, pani Strąk zaczęła od sugestii bym zrezygnował ze współpracy skoro mi z nimi tak źle.

Następnie swoją prawdziwą twarz pokazał dyrektor Dudek, który zwymyślał mnie i posunął się do szantażu. Zagroził mi mianowicie, że jeśli jeszcze będę sprawiać jakieś kłopoty, zostaną ze mną rozwiązane wszystkie zawarte umowy. Było ich wtedy cztery, gdyż w tym czasie zacząłem już pracę nad moją drugą książką dla NCK, czyli tomem Utopie.

Umów na piśmie nie zawiera się po to, żeby ot tak, jednostronnie je zrywać, miałbym poważne argumenty w ewentualnym przyszłym sporze prawnym, ale to by oznaczało praktyczną śmierć proceduralną moich projektów. Miałem więc do wyboru: zachować się jak bezkompromisowy artysta i rzucić to wszystko w diabły, albo postąpić jak odpowiedzialny szef dużego zespołu. Wybrałem to drugie i przed dyrektorem zrobiłem z siebie żałosnego głupka. Nie poniżyłem się tylko do tego stopnia aby przepraszać panią Milczanowską za jej własne zaniedbania.

Dyrektor Dudek uznał, że mnie spacyfikował i znów przeszedł w tryb „ludzkie panisko”, łaskawie nakazując podwładnym większą staranność przy realizacji projektu i podpisanie ze mną kolejnych dwóch umów. Mnie jednak jego wybuch zszokował do tego stopnia, że kiedy doszła do mnie wiadomość o artykule w portalu NaTemat: „Nazywał je >ladies<. Zarzuty o mobbing w Narodowym Centrum Kultury” (Źródło), nie miałem najmniejszych wątpliwości, że poszkodowane działaczki związkowe mówią prawdę. Ja też padłem w NCK ofiarą mobbingu, tylko potem zamiast słowa „mobbing” użyłem określenia „kąpiel w szambie”, komentując na Facebooku trzy lata współpracy z NCK.

Dyrektor Dudek nie ma zwyczaju rozwiązywać problemów, tylko wdeptywać w ziemię ludzi, którzy jego zdaniem problemy stwarzają. Przekonałem się o tym na własnej skórze.

W ciągu pół godziny po tamtej rozmowie przesłałem wszystkim zainteresowanym dowody, że jednak miałem rację w sprawie zaginionego rysunku. Odpowiedzią było milczenie. Jedynym pocieszeniem okazał się wieczorem telefon od Tomasza Mełnickiego: „Konrad, dziękuję za twoje chamstwo, robota wreszcie ruszyła!”

Niestety, nie ruszyła na tyle żwawo ruszyła aby dało się zrobić scenę defilady twardochodów (obok całującej się pary) oraz nakręcić puentę filmu z udziałem żywego chłopca, zamiast animowanej kukiełki. Z planowanych 10 minut filmu wyszło niecałe cztery:

Już wcześniej rozbiłem dobrą minę do złej gry, a teraz jeszcze tę dobrą minę robić musiałem. Jednak względna normalizacja stosunków z NCK, która tyle mnie kosztowała okazała się złudna.

Odsunięto mnie od opracowania redakcyjnego mojej książki.

Konkretnie nie przesłano mi do akceptacji biogramów postaci historycznych, występujących w mojej książce. Nieznana mi osoba, która to robiła, albo nie znała zupełnie treści „Orła…” albo potraktowała swoją pracę kompletnie na odwal się. W efekcie na stronie 412 znajdujemy biogram Fryderyka Augusta Wettyna, władcy Księstwa Warszawskiego, zmarłego w 1827 roku, podczas gdy akcja „Orzeł bielszy niż Gołębica” rozgrywa się w styczniu i lutym 1866, a chodzi tam o króla Jana Nepomuka Wettyna, zmarłego w 1873 roku… Jako autor zauważyłbym ten błąd natychmiast, gdybym tylko dostał taką szansę. Wiem kiedy dzieje się akcja mojej własnej powieści! (Dokładnie: 22 stycznia – 18 luty 1866 roku.) Dla urzędników NCK jednak Wettyn to Wettyn, sztuka się liczy! Wnuk czy dziadek, jeden czort, ważne żeby kłopotu z Lewandowskim nie było!

Wisienką na torcie była wiadomość mejlowa z 3 stycznia 2013 roku, będąca po prostu policzkiem dla mnie oraz całego mojego zespołu:

Panie Konradzie, nakład wynosi 500 egzemplarzy.

Słownie: pięćset!

Czternaście miesięcy pracy i zaangażowania kilkudziesięciu osób! Budżet całego projektu, według moich szacunków, przekroczył 100 tysięcy PLN. A nakład homeopatyczny...

Dla kogo i po co taki projekt?! Jaki efekt kulturalny i edukacyjny mieliśmy uzyskać w skali narodowej produkując rzadkiego białego kruka?

Film reklamowy w wersjach 2D, 3D i dla telewizji publicznej (budżet 24 tys. PLN plus darmowa praca szeregu wolontariuszy) robiliśmy po to by sprzedać 500 egzemplarzy książki… Żeby chociaż moją powieść rozesłano do wszystkich szkolnych bibliotek w Polsce. Nie zarobiłbym na tym, ale przynajmniej bym wiedział, że dzieciaki nauczyły się trochę historii ojczystej oraz podstaw techniki i inżynierii. Też coś.

Dla kogo taki projekt?! Ta odpowiedź jest akurat prosta: dla urzędników NCK i tylko dla nich! Pięćset egzemplarzy książki i cztery minuty filmu reklamowego to wystarczająca „podkładka” aby cały projekt rozliczyć, zamknąć i mieć go z głowy. A że jego wpływ na kulturę narodową jest znikomy - a kogo to obchodzi?! Pieprzyć kulturę! – To hasło można by wyryć nad wejściem do siedziby Narodowego Centrum Kultury na ulicy Płockiej 13, żeby wchodzący twórcy wiedzieli co mają zrobić z nadzieją.

Projekty kulturalne to tylko mierzwa do zepchnięcia z biurka. Dokładnie taki PT Urzędnicy NCK mają do kultury narodowej stosunek. Liczą się tylko ich stołki i synekury. I ewentualnie krewni iznajomi.

Jeżeli zarzuty „Gazety Finansowej” się potwierdzą, będzie to oznaczać, że ja oraz inni twórcy byliśmy tylko przykrywką dla wyprowadzalni budżetowych pieniędzy. To by zresztą tłumaczyło racjonalnie tak niski nakład Orła bielszego niż Gołębica - większy nie był potrzebny do markowania działalności kulturalnej.

Tymczasem mierzwa kulturalna ma być niekontrowersyjna i broń Boże, nie fermentować! Zatem precz z legendarną Wielką księgą cenzury PRL, więc Orzeszkowa na Łupińską, więc propagandowe szopki zamiast wystaw z prawdziwego zdarzenia w Kordegardzie, skąd grafiki Poli Dwurnik może wynosić kto chce, a artystkę domagającą się odszkodowania spotykają tylko drwiny. Do realizacji idą projekty politycznie poprawne, usłużne i miałkie, które nigdzie nikogo nie ukłują, nie nauczą, ani do myślenia nie skłonią.

Doświadczenie trzech lat współpracy z NCK dało mi przekonanie, że urzędnicy zarządzający kulturą mogą z nią zrobić tylko jedno – pogrzebać żywcem!

Wyprodukowanie książki za ok. 200 PLN za egzemplarz i sprzedawanie jej potem za 43 PLN to zwykła niegospodarność… Cooo?! Spróbujcie tylko podskoczyć, a nie wyjdziecie z sądu! Pieniądze podatników z budżetu kultury zaraz zostaną skwapliwie przelane na resort sprawiedliwości w formie opłat sądowych i honorariów adwokatów broniących wizerunku NCK. Tylko staropolska kultura pieniacza, jest tu traktowana naprawdę serio.

Nie mogłem od razu protestować, bo zakładnikiem była moja druga książka. Jednak po uroczystej premierze Orzeł bielszy niż Gołębica 23 stycznia 2013 roku, w Muzeum Techniki, która w istocie była pogrzebem całego projektu, razem z Tomkiem i Michałem kupiliśmy wódkę i urządziliśmy stypę. Piliśmy na smutno do świtu.

Na okazanie kolejnych objawów niezadowolenia pozwoliłem sobie jesienią 2014 roku, po rozstrzygnięciu przetargu na druk Utopii, kiedy cała dynamika urzędowego bezwładu była już po mojej stronie. Żeby się zbytnio nie rozwodzić powiem, że tutaj zmieniono uzgodnioną okładkę metodą faktów skrycie dokonanych, narzucając mi projekt którego nigdy bym nie zaakceptował, a będący szyderstwem z mojej pracy. Książka jest o dwóch młodych ślicznych dziewczynach, na okładce straszą jakieś upiory, z czego jeden z brodą. Proszę zgadnąć, który z nich to Joanna D’Arc… 

Poza tym zaniedbano promocję oraz do ostatniej chwili ukrywano przede mną poślizg wydawniczy (zgodnie z dokumentami przetargowymi Utopie miały być gotowe 30 września 2014) oraz problemy ze składem, o czym zawiadomiono mnie w dopiero październiku...

Myślałem, że po trzech latach wyjdę z tego NCK, po prostu splunę za siebie przez lewe ramię i zapomnę. Dwie książki to jednak coś, kij urzędasom w oko! Ale nie... Na odchodne NCK postanowiło jeszcze mnie upokorzyć i oto z datą 1 grudnia 2014 otrzymałem pismo pt. „Przedsądowe wezwanie do usunięcia skutków naruszenia”. Zażądano ode mnie publicznych przeprosin za moje krytyczne wypowiedzi o NCK na Facebooku (tę „kąpiel w szambie”) oraz za prywatne mejle z korespondencją techniczną, gdzie parę razy z gniewu na kolejne zaniedbania NCK, faktycznie wyszedłem z nerw, acz do żadnych obelg się nie posunąłem.

Zapomnieli, że szantaż, któremu dotąd podlegałem stał się bezprzedmiotowy. Ktoś w NCK uznał jednak, że jestem mięczak, którym można poniewierać do woli. Wspomniane „Przesądowe wezwanie…” odebrałem jako osobistą zniewagę. Przypomniało mi ono, że w latach 90. byłem dziennikarzem śledczym „Przeglądu Technicznego”, który żadnych pozwów się nie boi. Odpowiedziałem więc: WALCIE SIĘ!

Postanowiłem niniejszym przerwać milczenie na temat Narodowego Centrum Kultury oraz udzielić wszelkiej medialnej pomocy bohaterkom artykułu w NaTemat. Po tym co widziałem jestem pewien, że to one mają rację.

Dyrektor Dudek musi odejść! System państwowego mecenatu nad kulturą też. Polscy naukowcy już dali się stłamsić biurokracji i organizują rozpaczliwe „czarne marsze”. Teraz kolej na twórców, którzy jeśli się nie ograną i nie zaczną bronić swej niezależności, to zawsze spotkają jakąś panią Milczanowską, która ich bezceremonialnie pouczy jak ma wyglądać ich własne dzieło.

Albo niezależność, albo lokajstwo wobec władzy!

Albo urzędnicy, albo twórcy!

Wybór należy do Was, Koleżanki i Koledzy.

Konrad T. Lewandowski

Niezbędnik socjaldemokraty

Stało się. Po ćwierćwieczu dominacji nurtu neoliberalnego pojawiła się partia reprezentująca socjaldemokrację. Nieprzeciętna aktywność jej przedstawicieli daje nadzieję na ukształtowanie się prężnego ruchu. Życzę Razem wejścia do Sejmu, ale za sukces będę uważać już to, że wreszcie będzie na kogo głosować zgodnie ze swoimi poglądami i sumieniem.

 Nie ma jeszcze kampanii, a Razem już robi wiele dobrego, wprowadzając w obieg pojęcia, które dotąd były nieobecne w dyskursie publicznym. Budzi to sprzeciw niemałej grupy ludzi, którzy uwierzyli w neoliberalną ortodoksję. Na facebookowym fanpage’u Razem pod każdym niemal zalinkowanym artykułem – niezależnie od jego treści – pojawiają się komentarze podobnej treści, kontestujące założenia socjaldemokracji. Wybrałem kilka najczęściej powtarzających się zarzutów i przygotowałem na nie odpowiedzi. Pozwalam każdemu chętnemu na ich kopiowanie i umieszczanie w komentarzach. Zarzuty są bliźniaczo podobne, tak że zamiast każdorazowo pisać nowe odpowiedzi, lepiej ograniczyć się do starego dobrego studenckiego Ctrl+C, Carl+V.

Podatek 75% od dochodów powyżej 500 tysięcy złotych rocznie to zbyt dużo! Zniechęci to ludzi do zarabiania. Lepiej obniżać podatki, gdyż wtedy więcej pieniędzy zostaje w portfelu, ludzie więcej wydają i gospodarka się rozwija.

Przede wszystkim: podatek progresywny działa w ten sposób, że po przekroczeniu każdego kolejnego progu płaci się więcej tylko od sumy ponad ustaloną kwotę. Przykładowo osoba, która w danym roku zarobiła 700 tysięcy złotych, zapłaci 75% od 200 tysięcy oraz niższe procentowo podatki od 500 tysięcy. Mitem więc jest, że po przekroczeniu wyższego progu podatkowego się traci.

 Podatek progresywny ma właśnie zachęcać do systematycznego zarabiania. Utrudnia on bowiem kumulację kapitału. Temu samemu mają służyć wysokie podatki od spadków czy podatki od zysków kapitałowych. Wbrew narosłych od dziesięcioleci mitom bogactwo nie spływa na dół. Czym więcej ktoś ma pieniędzy, tym proporcjonalnie mniej wydaje. Zarobki biednych w całości wracają na rynek, klasy średniej w większości, a bogatych – jedynie w niewielkiej części. Ponadto bogaci proporcjonalnie do swoich dochodów są najmniej efektywnym motorem napędowym gospodarki. Budowa luksusowej willi czy produkcja luksusowego samochodu da pracę podobnej lub niewiele większej rzeszy ludzi niż budowa domu czy produkcja samochodu średniej klasy. Różnica polega na tym, że tych drugich jest dużo więcej, toteż gospodarkę napędza właśnie klasa średnia. Dlatego państwo powinno właśnie w nią inwestować i temu służą powyższe instrumenty. Ponadto wszystkie pieniądze zebrane przez państwo wracają na rynek.

 Sprawiedliwość jest pojęciem względnym. Dla jednych niesprawiedliwe są podatki progresywne, dla innych to, że jednym było łatwiej tylko dlatego, że mieli szczęście urodzić się w odpowiedniej rodzinie i dorastać w odpowiednim środowisku. Proponuję każdemu czytającemu wykonać rachunek sumienia: na ile swoją obecną pozycję zawdzięcza już choćby temu, że urodził się po zachodniej, a nie wschodniej stronie Bugu? Wyższe podatki są jedynie formą rekompensaty za to, że ktoś miał łatwiej. Moim zdaniem znośnej; nie zdarzyło się jeszcze, żeby bogacz łapiący się na najwyższy próg podatkowy zamienił się z ubogim. Nikt nie żyje na samotnej wyspie; każdy swój obecny status zawdzięcza w równym stopniu sobie, jak społeczeństwu. Żeby cieszyć się z bogactwa, potrzebne jest jeszcze społeczeństwo, dzięki któremu można je wykorzystać. Robinson Cruoze odkrył na swojej wyspie skrzynię ze skarbem. Czy był bogaty?

Wysokie podatki nie działają, ponieważ bogaci uciekną ze swoim bogactwem do rajów podatkowych!

 Wysokie podatki działały w całym świecie zachodnim przez kilka powojennych dekad. W umiłowanych przez liberałów Stanach Zjednoczonych najwyższy próg podatkowy wynosił 91%! Były to czasy złotego wieku kapitalizmu, kiedy gospodarka rosła i – co chyba nawet ważniejsze – bogactwo rozkładało się dość równomiernie. Wtedy faktycznie przypływ podnosił wszystkie łodzie. Tego nie widać po reformach Reagana, po których bogaci stają się coraz bogatsi, a bogactwo pozostałych klas społecznych nie zmienia się, a wręcz kurczy.
 Ucieczka do rajów podatkowych jest możliwa, ponieważ obecne przepisy na to pozwalają. Wystarczy uszczelnić system. Nie ma żadnego wytłumaczenia, dlaczego osoba zarabiająca w Polsce miała się rozliczać na Bahamach.

Zamiast podwyższać podatki sami zostańmy rajem podatkowym!

Co łączy wszystkie raje podatkowe? Są to małe, planktonowe państewka, z niewielkimi potrzebami. One mogą sobie pozwalać na obniżanie podatków nawet do 1% i zarabianie praktycznie na niczym, bo nic to je nie kosztuje. Średniej wielkości kilkudziesięciomilionowy kraj po takiej operacji by się po prostu rozpadł. Za co chociażby miałby utrzymać infrastrukturę, niezbędną do funkcjonowania przemysłu? Raje podatkowe takich problemów nie mają.

Nie stać nas na rozbudowane świadczenia socjalne. Najpierw się doróbmy, a potem dopiero rozdawajmy pieniądze.

Jest dokładnie odwrotnie: nie stać nas na prywatne świadczenia, których jakość i tak jest wątpliwa. Stany Zjednoczone mają w całości prywatny rynek usług medycznych, a mimo że Amerykanie są bogatsi niż my, bankructwa medyczne są tam najczęstszą przyczyną upadków finansowych. Firmy sprzedające polisy medyczne są nastawione wyłącznie na zysk, toteż tak kalkulują, aby nie narazić się na nadmierne koszta. Amerykański system może wyglądać sympatycznie, póki jest się młodym i zdrowym; kiedy jednak przyjdzie do poważniejszych problemów, pacjenci często słyszą: „limit pańskiej polisy został przekroczony; płaci pan teraz z własnej kieszeni czy zwolni łóżko?”. I najczęściej zwalniają, a potem wracają, gdy nie mają wyjścia, a koszt nie leczonego schorzenia czy choroby wzrasta. Amerykanie w rezultacie mają najdroższą i najmniej efektowną ze społecznego punktu widzenia służbę zdrowia. 

 Kraje skandynawskie wcale nie były bogatsze niż my, gdy budowały swój system świadczeń socjalnych. Doszły jednak do obecnego wysokiego poziomu właśnie dzięki niemu: zdrowi, wykształceni obywatele są najlepszą inwestycją na przyszłość.

Wystarczy, aby państwo się nie wtrącało, a wszystkim pokieruje niewidzialna ręka rynku.

Nieprawda. Sukcesy gospodarcze poszczególnych państw są wypadkową zarówno obrotności i pracowitości obywateli, jak i opieki państwa. Rynek pozostawiony sam sobie w naturalny sposób dąży do monopoli i oligopoli – bo one się opłacają. Tyle że te same przedsiębiorstwa blokują rozwój innej przedsiębiorczości, co godzi w jeden z fundamentów wolnego rynku, czyli konkurencję. W Stanach Zjednoczonych czasów „złotej ery kapitalizmu” (czyli do lat 70.) nad ochroną konkurencji czuwał urząd antymonopolowy. Nie przyniósł on szkód gospodarce, a wręcz przeciwnie.

 Gdy korporacje stają się zbyt potężne, to nie tylko gnębią konkurencję, ale zaczynają wykorzystywać do swoich celów państwo, na przykład skutecznie lobując na rzecz korzystnych dla nich ustaw. Urzędy wyposażone w odpowiednie uprawnienia mogłyby zawczasu je utemperować, ale nie zrobiły tego, ponieważ zgodnie z postulatami zwolenników wolnego rynku wcześniej to państwo osłabiono. To jest właśnie „paradoks Korwina: im mniej państwa, tym więcej państwa” (Za Wojciech Orliński). 

  Osobnym problemem jest to, że by pomnażać bogactwo na wolnym rynku, wpierw to bogactwo trzeba mieć. Żadne biedne państwo nie wzbogaciło się, zawierzając wyłącznie wolnemu rynkowi. Korea Południowa czy państwa skandynawskie doszły do wysokiego poziomu rozwoju właśnie dlatego, że państwo było aktywnym graczem na rynku. Rządy wyżej wymienionych krajów dogadały się ze swoimi firmami, że będą je wspomagać, w zamian one będą inwestować w kraju i grzecznie płacić podatki. To właśnie tej polityce swoją potęgę zawdzięczają tacy potentaci, jak Daewoo czy Maersk. 

  Pozytywnym przykładem państwowej polityki gospodarczej może być nawet II Rzeczpospolita. Po odzyskaniu niepodległości wielu ludzi próbowało swoich sił jako armatorzy. Próby te kończyły się najczęściej kompromitacją; rynek morski był zbyt kosztowny i trudny, aby ktokolwiek dysponujący skromnymi funduszami i liczący na zysk najlepiej po kilku miesiącach funkcjonowania mógł się na nim utrzymać. Na szczęście po przewrocie majowym państwo zainwestowało spore sumy w rozwój własnych linii żeglugowych, zarówno towarowych, jak i pasażerskich. Trzeba było nie tylko kupić statki i skompletować załogi, ale też liczyć się z tym, że przez kilka lat trzeba będzie dopłacać do interesu. Polska Żegluga Morska dopiero dziesięć lat po powstaniu zaczęła przynosić zyski, ale opłaciło się; tuż przed wojną tonaż polskiej floty wynosił około 100 000. Która spółka byłaby w stanie zignorować naciski akcjonariuszy, liczących na szybkie zyski, i przez dziesięć lat nomen omen topić potężne kwoty w przedsiębiorstwa, nie mając gwarancji sukcesu? 

  Jedną z największych bolączek polskiej rzeczywistości jest wciąż zbyt mała ilość mieszkań (problem ten ciągnie się długo; Nie ma róży bez ognia Stanisława Barei równie dobrze mogło zostać nakręcone dzisiaj). Funkcjonuje przekonanie, że wystarczy odrolnić wszystkie grunty, zlikwidować kontrole urzędów nad budownictwem, a ludzie sami sobie wybudują tanie domki; koszt całorocznego taniego domku mógłby wynieść mniej niż kawalerka w dużym mieście. Brzmi pięknie; podobną wizją kusiła Małgorzata Musierowicz, która jedną z Borejkówien ulokowała pod Poznaniem w przerobionej altance ogrodowej. Nawet gdyby pomysł miał się powszechnie ziścić, pozostaje pytanie: a co z wodociągami, kanalizacją czy prądem? Ponadto mieszkać to jedno, a przecież trzeba codziennie dojeżdżać do pracy czy szkoły. Nawet jeżeli ktoś kupi sobie tani samochód, to przecież jego dzieci nie będą miały prawa jazdy. W Stanach Zjednoczonych rozwiązano ten problem dzięki charakterystycznym żółtym autobusom szkolnym. Jak widać – są problemy, z którymi obywatele sami mogą dać sobie radę, ale i są takie, w których niezbędne są rozwiązania systemowe. W takich zaś najlepiej daje sobie radę państwo. 

  Powrócę jeszcze do kwestii państw skandynawskich. Pojawiają się zarzuty, że zawdzięczają one swoje bogactwo ropie. To nieprawda. Jakie bogactwo poza drewnem miała na przykład Finlandia, będą w dodatku, podobnie jak Polska, przez cały XIX wiek w zaborze rosyjskim? Jedynie Norwegia okazała się być szczęśliwcem, mającym ogromne złoża ropy naftowej. I nawet ona jest dobrym przykładem sukcesu skandynawskiej polityki gospodarczej. Nie pozwoliła, aby na bogactwie położyły ręce zagraniczne koncerny, tylko zainwestowały we własny Statoil i zadbała, aby zyski z ropy naftowej posłużyły całemu społeczeństwu. Efekty widać gołym okiem. Mieć bogactwo to mało – trzeba jeszcze umieć je wykorzystać.

Różnice między obywatelami zawsze będą.

Oczywiście. Nie ma w tym nic złego, a wręcz przeciwnie. W modelu socjaldemokratycznym chodzi tylko o to, żeby żadna grupa społeczna nie zdominowała innej i żeby swoją pozycję zawdzięczać można było nie tylko urodzeniu.

Socjaliści nienawidzą pieniędzy!

Socjaliści nie mają nic przeciwko pieniądzom, póki jedynie pełnią funkcję wygodnego środka płatniczego. Sprzeciw budzi dopiero ta sytuacja, kiedy zaczynają odgrywać dominującą rolę; kiedy pytania „czy to jest słuszne?” albo „czy to jest potrzebne?” zostają zastąpione „czy to się opłaca?”.

Socjaliści nienawidzą wolności!

Nieprawda. Jedynie źródła niewoli doszukują się gdzie indziej. Miliardy ludzi na świecie jest zniewolonych przez nędzę albo pułap niewielkich dochodów. Jest to niewola tym groźniejsza, że nie widać kajdan, które można roztrzaskać, lub krat, które można wyrwać. Bieda jest tym groźniejsza, że obawa przed utratą nawet skromnego status quo potrafi paraliżować próby zmian. Nominalnie są wolni, lecz co z tego, skoro oddalenie się od domu dalej niż na zasięg piechura często jest ponad ich możliwości finansowe? Wolność to nie tylko paszport w kieszeni, ale także pieniądze na bilet w portfelu.

 Dla równowagi dodam, że bogactwo w kraju nędzarzy też nie jest przepustką do wolności. Cóż to za wolność, gdy towarzyszy jej nieustanny strach przed utratą majątku lub życia? Kiedy jest się zmuszonym do obcych tobie zachowań, byleby nie utracić swojej pozycji? Kiedy rodzice mają nad tobą władzę, gdyż oni decydują o brzmieniu testamentu? 

  Człowiek prawdziwie wolny to ten, który ma możliwość zmiany swojego położenia. Do tego mniej są potrzebne pieniądze, a bardziej świadomość swojej doli – bowiem mentalność też bywa kajdanami. Wolność jest wtedy, kiedy w podjęciu decyzji bardziej się kieruje pragnieniami niż potrzebą lub koniecznością. I takiej wolności życzę każdemu.